Dē Daedalō et labyrinthō (czasowniki nieregularne 2: volō i jego złożenia – indicativus i participium praesentis activi)
Ważne daty
II tysiąclecie p.n.e. (XX‑XVI w. p.n.e.) – rozkwit cywilizacji minojskiej na Krecie
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
i) formy czasowników nieregularnych:
– esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum),
– volo, nolo,
– eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo),
– fero i wybrane composita (affero, aufero, differo),
– tollo,
– fio,
– verba defectiva: odi, memini, coepi,
– verba deponentia i semideponentia.
tworzyć samodzielnie różne formy gramatyczne omawianych czasowników.;
rozróżniać w tekście łacińskim różne formy omawianych czasowników (poznanych w tej lekcji i wcześniej poznanych nieregularnych);
konstruować własne proste wypowiedzi z użyciem omawianych czasowników;
wykonywać zadania związane ze zrozumieniem tekstu w języku łacińskim.
Prezentacja zagadnienia
Kolejnym łacińskim czasownikiem nieregularnym jest volō, velle (= chcieć). Czasownik ten nie należy do żadnej standardowej koniugacji i nie ma strony biernej. Oto jego odmiana w czasie teraźniejszym:
volō, velle
Czasownik ten ma dwa złożenia – nietypowe, bo przedrostkami nie są przyimki. W trakcie odmiany jeden z przedrostków zmienia brzmienie, a drugi nawet staje się oddzielnym wyrazem, a zatem warto nauczyć się całej odmiany:
mālō, mālle (= woleć)
nōlō, nōlle (= nie chcieć)
Tryb rozkazujący nōlī! nōlīte! połączony z bezokolicznikiem odpowiedniego czasownika jest najprostszym łacińskim sposobem wyrażania zakazu, np.:
nōlī īre! = nie idź! / nōlīte īre! = nie idźcie!
Zadania
Zdania napisane w liczbie pojedynczej zamień na liczbę mnogą i na odwrót, wpisując odpowiednie formy czasowników.
Quid vis? <> Quid vultis?
Abīre volō. <> Abīre ...............
Daedalus in Crētā manēre nōn vult. <> Daedalus et Īcarus in Crētā manēre .............
................ abīre quam in Crētā manēre? <> Māvultis-ne abīre quam in Crētā manēre?
Sformułuj po łacinie polecenia przeciwne podanym, wg przykładu.
Auxilium fer! <> Nōlī auxilium ferre!
In Crētam ............! <> Nōlīte in Crētam redīre!
Ē labyrinthō ............! <> Nōlī ē labyrinthō exīre! Fāmās referte! <> ............ fāmās ..............!
Uzupełnij zdania odpowiednimi formami czasowników volō, nōlō lub mālō (przeciągając je spośród podanych pod zdaniami), tak, aby zdania miały sens. Załóż, że opisane osoby działają zgodnie z własną wolą, nie na cudzy rozkaz.
non vult, vult, volunt, nolumus, malo, mavis , vis, mavulti
Daedalus in Crētam īre ................, itaque in Crētam it.
In Crētam nōn īmus, quia .................
In Crētam īre ................ quam Athēnās, itaque nōn Athēnās, sed in Crētam ī!
Multī Graecī in Crētam eunt, quia labyrinthum vidēre .................
Uzupełnij, wpisując odpowiednie formy czasowników dēbeō, nōlō lub possum, tak, aby zdania zgadzały się z treścią mitu.
Mīnōs Mīnōtaurum necāri ................, quia uxōris suae fīlius est.
Uzupełnij, wpisując odpowiednie formy czasowników dēbeō, nōlō lub possum, tak, aby zdania zgadzały się z treścią mitu.
Mīnōtaurus in labyrinthō claudī ............, nōn necārī.
Uzupełnij, wpisując odpowiednie formy czasowników dēbeō, nōlō lub possum, tak, aby zdania zgadzały się z treścią mitu.
Daedalus labyrinthum aedificāre ............, quia architectus bonus est.
Tekst i ilustracje
Daedalus in Crētā insulā labyrinthumlabyrinthum aedificāvit, unde Mīnōtaurus exīre nōn potest. Nunc aliās terrās petere vult et ad Mīnōem rēgem adit.
Daedalus: Ō rex, opus iam perfectum est. Ego et Īcarus Crētam relinquere volumus.
Mīnōs: Nōlīte abīre. Exul es, Daedale, quō īre vīs? In patriā tuā te nōlunt. Nonne māvīs in Crētā cum fīliō tuō beātus vīvere?
Daedalus: Minimē, ex Crētā migrāre mālō. Mercēdem meam nāvemque mihi dā.
Mīnōs: Nōlō. Rex sum et imperō, tū autem volens nōlens in Crētā manēbis.
Daedalus (murmurat): Tu rex es, sed ego artifex. Nōlī spērāre, nōn manēbō.
Powiedzenia łacińskie
volens nōlens
Volentī nōn fit iniūria. (sentencja prawnicza, wg: Dig. 47.10.1)
Nōlī turbāre circulōs meōs. (Ostatnie słowa Archimedesa, wg: Val. Max. Mem. 8.7)
Nōlīte iūdicāre et nōn iūdicābimini. (Łk 6.37)
Zadania
Na podstawie przeczytanego tekstu oceń prawdziwość podanych niżej informacji, przeciągając obok zdań litery: V (= vērum, prawdziwe) albo F (= falsum, fałszywe) albo I (ignōtum, nie wiadomo).
I, V, V, F
Labyrinthus iam perfectus est. ............
Daedalus ex Crētā migrāre vult, quia Athēniensēs eum exspectant. ............
Īcarus quoque ex Crētā migrāre vult. ............
Mīnōs Daedalum retinet, quia mercēdem ei dāre nōn vult. ............
Jednym z wynalazków przypisywanych Archimedesowi jest tzw. śruba Archimedesa, przedstawiona na poniższych ilustracjach:
Przetłumacz jej opis pochodzący z łacińskiej Wikipedii (Vicipaedia):
Cochlea Archimēdēa est machina quae liquōrem seu aquam in altiōrem altitūdinem tollit.
Oto dziecko w labiryncielabiryncie:
Poradź mu, w którą stronę ma pójść, aby dostać się do wyjścia i ostrzeż, w którą nie powinno iść, bo jest tam Minotaur. Użyj rozkazu i zakazu; skorzystaj z następujących słówek:
dextrōrsum = w prawo
sinistrōrsum = w lewo
ibī = tam
Słowniki
Słownik pojęć
budowla o zawiłym układzie pomieszczeń i korytarzy, utrudniającym dojście do strzeżonego w ten sposób pomieszczenia albo wyjście ze strzeżonego w ten sposób więzienia (jak w micie o Minotaurze); po odkryciu (XIX/XX w.) pałacu w Knossos okazało się, że w micie przetrwała przez niemal 4 tysiąclecia pamięć o takim właśnie skomplikowanym jego układzie.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
Z. Samolewicz, T. Sołtysik, Składnia Łacińska, Kraków 2006.
encyklopedia.pwn.pl