R4BWcDX8socc81

Dē Daedalō et labyrinthō (czasowniki nieregularne 2: volō i jego złożenia – indicativus i participium praesentis activi)

Ważne daty

II tysiąclecie p.n.e. (XX‑XVI w. p.n.e.) – rozkwit cywilizacji minojskiej na Krecie

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

RNjw6B04v803B1
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
i) formy czasowników nieregularnych:
– esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum),
– volo, nolo,
– eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo),
– fero i wybrane composita (affero, aufero, differo),
– tollo,
– fio,
– verba defectiva: odi, memini, coepi,
– verba deponentia i semideponentia.

Nauczysz się

tworzyć samodzielnie różne formy gramatyczne omawianych czasowników.;

rozróżniać w tekście łacińskim różne formy omawianych czasowników (poznanych w tej lekcji i wcześniej poznanych nieregularnych);

konstruować własne proste wypowiedzi z użyciem omawianych czasowników;

wykonywać zadania związane ze zrozumieniem tekstu w języku łacińskim.

Prezentacja zagadnienia

Kolejnym łacińskim czasownikiem nieregularnym jest volō, velle (= chcieć). Czasownik ten nie należy do żadnej standardowej koniugacji i nie ma strony biernej. Oto jego odmiana w czasie teraźniejszym:

volō, velle

R5WBLOaSzNUxR1
Tabela, online-skills, CC BY 3.0

Czasownik ten ma dwa złożenia – nietypowe, bo przedrostkami nie są przyimki. W trakcie odmiany jeden z przedrostków zmienia brzmienie, a drugi nawet staje się oddzielnym wyrazem, a zatem warto nauczyć się całej odmiany:

mālō, mālle (= woleć)

RP7gWCkZKwJHF1
Tabela, online-skills, CC BY 3.0

nōlō, nōlle (= nie chcieć)

R6N3ppjDrWQIe1
Tabela, online-skills, CC BY 3.0

Tryb rozkazujący nōlī! nōlīte! połączony z bezokolicznikiem odpowiedniego czasownika jest najprostszym łacińskim sposobem wyrażania zakazu, np.:

nōlī īre! = nie idź! / nōlīte īre! = nie idźcie!

Zadania

RhcfVjEsHi6Yc
Ćwiczenie 1
Orzeczenia podanych zdań zmień z liczby pojedynczej na mnogą lub z mnogiej na pojedynczą:1. Abīre volō. 2. Manēre nōn vis. 3. Māvultis-ne abire?
R13iSlFxizleZ
Ćwiczenie 2
Podaj w języku łacińskim przeczenie następujących zdań: 1. In Cretam redite! 2. E labyrintho exi! 3. Fāmās referte!
RUzwKw4A53LCi
Ćwiczenie 3
Wskaż właściwe uzupełnienie zdań. Zdanie pierwsze: Daedalus in Crētam īre… Możliwe odpowiedzi: 1. Volunt 2. Mavis 3. Nolumus 4. Vult . Zdanie drugie: In Crētam nōn īmus, quia … Możliwe odpowiedzi: 1. Volunt 2. Mavis 3. Nolumus 4. Vult. Zdanie trzecie: In Crētam īre … Możliwe odpowiedzi: 1. Volunt 2. Mavis 3. Nolumus 4. Vult. Zdanie czwarte: Multī Graecī in Crētam eunt, quia labyrinthum vidēre… Możliwe odpowiedzi: 1. Volunt 2. Mavis 3. Nolumus 4. Vult
RAvh5aFxielvA
Ćwiczenie 4
Przetłumacz zdanie na język polski: Mīnōs Mīnōtaurum necāri non vult, quia uxōris suae fīlius est.
RSZG1pOlP1jsF
Ćwiczenie 5
Przetłumacz zdanie na język polski: Mīnōtaurus in labyrinthō claudī debet, non necari.
R1bee7JuzfsxY
Ćwiczenie 6
Przetłumacz zdanie na język łaciński: Dedal może zbudować labirynt, ponieważ jest dobrym architektem.

Tekst i ilustracje

Daedalus in Crētā insulā labyrinthumLabiryntlabyrinthum aedificāvit, unde Mīnōtaurus exīre nōn potest. Nunc aliās terrās petere vult et ad Mīnōem rēgem adit.

Daedalus: Ō rex, opus iam perfectum est. Ego et Īcarus Crētam relinquere volumus.

Mīnōs: Nōlīte abīre. Exul es, Daedale, quō īre vīs? In patriā tuā te nōlunt. Nonne māvīs in Crētā cum fīliō tuō beātus vīvere?

Daedalus: Minimē, ex Crētā migrāre mālō. Mercēdem meam nāvemque mihi dā.

Mīnōs: Nōlō. Rex sum et imperō, tū autem volens nōlens in Crētā manēbis.

Daedalus (murmurat): Tu rex es, sed ego artifex. Nōlī spērāre, nōn manēbō.

RzcqAwA2oy5yJ1
Ilustracja przedstawia salę kolumnową w pałacu w Knossos. Na fotografii ukazano cztery czerwone kolumny o czarnych głowicach. Wspierają one strop. Na żółtym tle ściany namalowany jest pas dekoracji. Dodatkowe informacje: 1. Fragmenty pałacu zostały odkryte w 1878, jednak dopiero w 1884 roku odsłonięto ruiny pałacu pochodzące z drugiego tysiąclecia przed Chrystusem. 2. Ilustracja przedstawiająca zdjęcie pałacu z zewnątrz. Wśród ruin znajduje się portyk wsparty na trzech czerwonych kolumnach. Ścianę portyku zdobi malowidło złotorogiego byka na błękitnym tle.
Pałac w Knossos na Krecie (tzw. „labirynt” lub „pałac Minosa”, II tysiąclecie p.n.e.), Sala Kolumnowa (częściowa rekonstrukcja); autor zdjęcia: Olaf Tausch, Grecja, wikipedia.org, CC BY 3.0
R1DzxtjMP0ey01
Ilustracja przedstawia salę królowej w pałacu w Knossos. Na fotografii ukazane jest małe pomieszczenie z dwoma otworami wejściowymi otoczonymi pasem ornamentyki kwiatowej. Powyżej znajduje się mozaika przedstawiająca niebieskie delfiny. Po prawej stronie sali widnieje czerwony pilaster z czarną głowicą, po lewej otwór okienny. W rogu stoi zdobiona gliniana beczka. Pomieszczenie ma kamienną posadzkę. Dodatkowe informacje: 1. Dołączona ilustracja przedstawia fragment pałacu w Knossos. Zrobiona z góry fotografia ukazuje szare kamienne mury. W lewym górnym rogu znajdują się wysokie schody. Podpis pod ilustracją: Pałac w Knossos, Wielkie Schody; autor zdjęcia: Olaf Tausch, Grecja, wikimedia.org, CC BY 3.0. 2.Ilustracja przedstawia góry na tle błękitnego nieba. Zbocza gór są łagodne, porośnięte gdzieniegdzie roślinnością. Podpis pod ilustracją: 3. Krajobrazy śródlądowej Krety; autorka zdjęć: Anna Maciejewska, Grecja, online-skills, CC BY 3.0.
Pałac w Knossos na Krecie, tzw. Sala Królowej (częściowa rekonstrukcja); autor zdjęcia: Olaf Tausch, Grecja, wikipedia.org, CC BY 3.0

Powiedzenia łacińskie

volens nōlens
Volentī nōn fit iniūria. (sentencja prawnicza, wg: Dig. 47.10.1)
Nōlī turbāre circulōs meōs. (Ostatnie słowa Archimedesa, wg: Val. Max. Mem. 8.7)
Nōlīte iūdicāre et nōn iūdicābimini. (Łk 6.37)

R10zjRKn3emc41
Ilustracja przedstawia mozaikę zatytułowaną „Archimedes i rzymski legionista”. W centrum ukazana jest postać mężczyzny w lekkiej zbroi, hełmie, z mieczem oraz dużą tarczą na plecach. Jest zwrócony w kierunku siedzącego przy stoliku Archimedesa. Uczony ubrany jest w białą szatę. Trzyma leżące na stoliku liczydło. Legionista gestem wskazuje mu wyjście. Dodatkowa informacja: 1. Ilustracja ukazuje wydrążone w skale korytarze grobowe. Skała jest jasna, gdzieniegdzie porośnięta roślinnością. W prawym górnym rogu fotografii stoi wśród drzew współczesny dom mieszkalny. Podpis pod ilustracją: Tzw. grób Archimedesa (w rzeczywistości kolumbarium z epoki rzymskiej) w Syrakuzach na Sycylii; autor zdjęcia: Carlo Pelagalli, Włochy, wikipedia.org, CC BY 3.0.
Archimedes i rzymski legionista – mozaika, prawdopodobnie osiemnastowieczna kopia rzymskiego oryginału, w zbiorach Städtische Galerie Liebieghaus, Frankfurt nad Menem, Niemcy, math.nyu.edu, CC BY 3.0

Zadania

REPYqZX9u7j4y
Ćwiczenie 7
Które z podanych zdań dotyczących mitu o Dedalu i Ikarze są prawdziwe? Zdanie pierwsze: Daedalus ex Crētā migrāre vult. Zdanie drugie: Mīnōs Daedalum retinere non vult. Zdanie trzecie: Icarus in Creta restare mavult.
Polecenie 1

Jednym z wynalazków przypisywanych Archimedesowi jest tzw. śruba Archimedesa, przedstawiona na poniższych ilustracjach:

Przetłumacz jej opis pochodzący z łacińskiej Wikipedii (Vicipaedia):

Cochlea Archimēdēa est machina quae liquōrem seu aquam in altiōrem altitūdinem tollit.

RQwLP9FnBNeKm
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Polecenie 2

Oto dziecko w labiryncieLabiryntlabiryncie:

RfBfnc1yEeejk
Labirynt, online-skills, CC BY 3.0

Poradź mu, w którą stronę ma pójść, aby dostać się do wyjścia i ostrzeż, w którą nie powinno iść, bo jest tam Minotaur. Użyj rozkazu i zakazu; skorzystaj z następujących słówek:

dextrōrsum = w prawo

sinistrōrsum = w lewo

ibī = tam

RnybhEHgRyjCV
Przygotuj w języku łacińskim wypowiedź kierującą w stronę wyjścia postać znajdującą się w labiryncie. Użyj rozkazu i zakazu; skorzystaj z następujących fraz: dextrōrsum = w prawo, sinistrōrsum = w lewo, ibī = tam.

Słowniki

Słownik pojęć

Labirynt
Labirynt

budowla o zawiłym układzie pomieszczeń i korytarzy, utrudniającym dojście do strzeżonego w ten sposób pomieszczenia albo wyjście ze strzeżonego w ten sposób więzienia (jak w micie o Minotaurze); po odkryciu (XIX/XX w.) pałacu w Knossos okazało się, że w micie przetrwała przez niemal 4 tysiąclecia pamięć o takim właśnie skomplikowanym jego układzie.

Słownik łacińsko‑polski

R1GGiEXxtysVO1
Słownik łacińsko-polski
Źródło: online skills, licencja: CC0.
mcc72e285b78e3058_0000000000145

Galeria dzieł sztuki

mcc72e285b78e3058_0000000000150

Bibliografia

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.

Z. Samolewicz, T. Sołtysik, Składnia Łacińska, Kraków 2006.

encyklopedia.pwn.pl