Decyzje wielkiej trójki - konferencja w Poczdamie

W dniu 17 lipca 1945 r. w miejscowości Poczdam, położonej niespełna 40 km od Berlina, rozpoczęła się trzecia (po Teheranie w listopadzie i grudniu 1943 r. oraz Jałcie w lutym 1945 r.), ostatnia i najdłuższa konferencja Wielkiej Trójki. Przywódcy Stanów Zjednoczonych, Związku Sowieckiego i Wielkiej Brytanii: Harry Truman, Józef Stalin oraz Winston Churchill zatrzymali się w pałacu Cecilienhof. Tam też toczyły się rozmowy przede wszystkim na temat przyszłości Niemiec. Negocjacje dotyczyły ponadto Europy Środkowo‑Wschodniej, „wyzwolonej” niedawno spod okupacji niemieckiej przez Sowietów. Ważną kwestią wciąż jeszcze pozostawało zakończenie wojny z Japonią.

Decyzje podjęte w Poczdamie w istotny sposób wpłynęły na późniejszą historię polityczną świata. Osobliwą pamiątką po tamtym spotkaniu jest czerwona gwiazda utworzona z pelargonii posadzonych na pałacowym dziedzińcu. Ułożyli ją sowieccy żołnierze, którzy porządkowali teren rezydencji przed rozpoczęciem obrad. Ten symbol władzy sowieckiej przetrwał i wciąż przypomina o tym, jak wielkim sukcesem dla ZSRS stały się postanowienia konferencji poczdamskiej zakończonej 2 sierpnia 1945 r.

Podjęto także decyzję o przesiedleniu z terenów przyznanych Polsce mieszkającej tam ludności niemieckiej.

Warto zauważyć, że w Poczdamie ustalono, że zostanie zawarty z Niemcami odrębny traktat pokojowy, który ureguluje ostatecznie wszystkie sprawy ich dotyczące. Takiego traktatu już nie podpisano, nie zorganizowano też zapowiadanej konferencji pokojowej, dlatego powstała po II wojnie Republika Federalna Niemiec (RFN) długo nie uznawała granicy na Odrze i Nysie.

Konferencja w Poczdamie zakończyła proces budowy kształtu terytorialnego państwa polskiego. Zostaną jeszcze dokonane drobne, niemające jednak większego znaczenia, korekty na granicy z ZSRS.

Odmieniona Trójka

Przywódcy koalicji antyhitlerowskiej nieprzypadkowo na miejsce konferencji wybrali okolice Berlina. Politykom zależało na symbolicznym przypieczętowaniu zwycięstwa nad Rzeszą oraz wskazaniu głównych zagadnień obrad: przyszłości Niemiec oraz zapewnienia pokoju. Skład konferencji w Poczdamie był odmienny od tego w Teheranie i Jałcie. ZSRS nadal reprezentował Józef Stalin, natomiast zmarłego w kwietniu prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Delano Roosevelta zastąpił dotychczasowy wiceprezydent Harry Truman. Ponadto pod koniec lipca 1945 r. miejsce brytyjskiego premiera Winstona Churchilla zajął Clement Richard Attlee, przywódca Partii Pracy, która wygrała pierwsze powojenne wybory na Wyspach.

RfcsRzRhLj949

Fotografia przedstawia stojących trzech mężczyzn, przywódców Związku Sowieckiego, Stalina, Stanów Zjednoczonych, Trumana oraz Wielkiej Brytanii, Churchilla Stalin odpala papierosa, Truman patrzy na Churchilla, który ma w ręku cygaro.

Cztery D

R1GxMZONEqX5O

Mapa - Strefy okupacyjne w Niemczech i Austrii . Na mapie kolorami zaznaczono strefę, amerykańską, brytyjską, francuską i sowiecka, zaznaczono granice Trizonii i podano napis Republika Federalna Niemiec, zaznaczono granice Niemieckiej Republiki Demokratycznej, której granice pokrywają się z obszarem sowieckiej strefy okupacyjnej. Podano nazwy krajów graniczących z okupowanymi Niemcami na wschodzie Polska, Czechosłowacja na zachodzie Francja, Belgia, Holandia.

Ostatnią z konferencji Wielkiej Trójki poprzedziło rozbicie Rzeszy przez ofensywę ZSRS od wschodu oraz przez aliantów na zachodzie: 24 kwietnia 1945 r. doszło do spotkania wojsk amerykańskich i sowieckich w miejscowości Torgau w Turyngii. Pod koniec tego miesiąca Adolf Hitler popełnił samobójstwo. 7 maja 1945 r. niemiecki generał Alfred Jodl podpisał we francuskim Reims kapitulację Niemiec przed USA i Wielką Brytanią. Na żądanie marszałka Gieorgija Żukowa niemieckie dowództwo oddzielnie złożyło kapitulację wobec dowództwa Armii Czerwonej. Działanie wojenne w Europie dobiegły końca, ale wciąż jeszcze trwała wojna na Dalekim Wschodzie przeciwko zaciekle broniącym się przed aliantami Japończykom.

Mimo spektakularnego zwycięstwa aliantów nad siłami Rzeszy atmosfera obrad w Poczdamie była napięta. Pomiędzy dyplomatami dochodziło do ostrych sporów. Emocje budziła zwłaszcza kwestia reparacji. Ostatecznie ustalono, że ZSRS otrzyma 25 proc. sprzętu i urządzeń przemysłowych z okupowanych przez państwa zachodnie części Niemiec. W zamian za to Sowieci zobowiązali się dostarczać surowce oraz żywność do obszarów Niemiec kontrolowanych przez mocarstwa zachodnie. Wielka Trójka wspólnie opracowała wytyczne polityki względem Niemiec, określane mianem „czterech D”: odejście od totalitarnych metod sprawowania władzy na obszarze Niemiec (demokratyzacja), delegalizacja partii narodowosocjalistycznej i zniszczenie nazizmu (denazyfikacja), zakaz zbrojeń (demilitaryzacja) oraz rozbicie wielkich zakładów przemysłowych (dekartelizacja). Ponadto przyszłe Niemcy miały być zdecentralizowane, to znaczy pozbawione silnego ośrodka decyzyjnego na szczeblu centralnym. Wielka Trójka utrzymała także w mocy wcześniejsze porozumienia z Jałty odnośnie do podziału Niemiec (oraz Austrii) na cztery strefy okupacyjne. Oprócz USA, ZSRS i Wielkiej Brytanii część Niemiec (oraz Berlina, również podzielonego na sektory okupacyjne) miała otrzymać Francja.

Jednym z najistotniejszych elementów denazyfikacji Niemiec było osądzenie nazistowskich zbrodniarzy wojennych. W tym celu alianci powołali do życia Międzynarodowy Trybunał Wojenny w Norymberdze. Procesy norymberskie prowadzono w latach 1945–1949, choć sam Trybunał obradował od 20 listopada 1945 do 1 października 1946 roku. Krytycy denazyfikacji w Niemczech zwracali uwagę, że przed obliczem sprawiedliwości nie udało się postawić wielu szeregowych nazistów. Nie skazano nawet niektórych wysoko postawionych i szczególnie okrutnych zbrodniarzy hitlerowskich. Jednym z najbardziej bulwersujących „niedopatrzeń” procesu denazyfikacji była sprawa Josefa Mengele, którego zabrakło wśród oskarżonych. Lekarz‑sadysta z obozu w Auschwitz zmarł w 1979 r. na emigracji w Ameryce Południowej.

RhXIpiVuuskAq

Fotografia przedstawia ceglany budynek z oknami i drewnianymi drzwiami, przy którym wisi tabliczka z numerem dziesięć. Obok stoi stare drzewo.

Przesiedlenia

Szczególnie bolesne dla Niemców były postanowienia terytorialne konferencji w Poczdamie. Alianci przekazali pod administrację Polski obszary położone za linią Odry i Nysy Łużyckiej jako swoistą rekompensatę za utratę tzw. Kresów Wschodnich na rzecz ZSRS. Pod kontrolą władz w Warszawie znalazła się także spora część Prus Wschodnich. Jednakże północną część tego obszaru z Królewcem (obecnie Kaliningrad) przejęli Sowieci. W sumie Niemcy utracili 23 proc. terytorium z 1937 r., natomiast Polska wyszła z wojny uszczuplona o piątą część przedwojennego terytorium. W Poczdamie alianci zdecydowali również o przesiedleniu Niemców zamieszkujących obszary zajęte przez władze w Warszawie i Moskwie. Jednocześnie zapadła decyzja o wysiedleniu Niemców z Czechosłowacji i Węgier. Tekst traktatu odnosił się do tej kwestii w rozdziale XIII:

W rezultacie przyjętych w Poczdamie postanowień samą tylko powojenną Polskę opuściło ok. 3,5 mln Niemców.

Mapa przedstawiająca linię Curzona

R1QUE3EefaURv

Ilustracja przedstawia mapę Polski, na której widać przyłączone do niej zachodnie ziemie w 1945 roku z zaznaczonymi miastami: Wrocław, Szczecin i Gdańsk. Po stronie wschodniej widać utracone na rzecz ZSSR w 1945 roku ziemie oddzielone linią Curzona. Na tych terenach zaznaczono miasta: Wilno, Brześć, Baranowicze, Lwów i Stanisławów. W części centralnej widoczny jest obszar Polski w z miastami: Warszawa, Łódź, Poznań, Lublin, Kraków, Białystok.

Tak zwane Ziemie Odzyskane miały stanowić swego rodzaju rekompensatę za utratę Kresów Wschodnich na rzecz ZSRS. Choć porozumienia w Poczdamie mówiły jedynie o przekazaniu tych obszarów pod tymczasową administrację Polski, Wielka Trójka zdecydowała o przeprowadzeniu akcji masowego wysiedlenia do Niemiec dotychczasowych mieszkańców. W większości zastąpili ich przybysze ze środkowej Polski oraz częściowo repatrianci ze wschodnich obszarów przedwojennej Rzeczypospolitej anektowanych przez Moskwę.

Daleki Wschód

Podczas konferencji w Poczdamie zapadły także niezwykle istotne decyzje dotyczące Dalekiego Wschodu. Przywódcy mocarstw ustalili, że wspólnie będą dążyć do bezwarunkowej kapitulacji Japonii. Porozumieli się również co do okupacji obszarów podporządkowanych Japończykom w Azji Południowo‑Wschodniej. W rezultacie 8 sierpnia 1945 r. Sowieci wypowiedzieli Japończykom wojnę, tak tłumacząc swoją decyzję:

O sukcesie aliantów w walkach z Nipponem przesądziła decyzja prezydenta Trumana o użyciu broni atomowej. Zniszczenie Hiroszimy i Nagasaki w sierpniu 1945 r. przyspieszyło kapitulację Japończyków, do której doszło 2 września 1945 r. Dla przyszłości regionu niezwykle istotne okazały się ustalenia konferencji poczdamskiej dotyczące przyjęcia kapitulacji Japonii w Korei na północ od 38 równoleżnika przez Armię Czerwoną, a na południe – przez wojska amerykańskie. Podobne rozwiązanie przyjęto wobec Wietnamu, z tą różnicą, że linia oddzielająca siły nacjonalistycznych Chin od armii USA wyznaczona została na 17 równoleżniku. W krótkim czasie Sowieci podjęli udane próby podporządkowania kontrolowanych przez siebie terenów na Dalekim Wschodzie, co spotkało się z ogromną krytyką krajów Zachodu. W konsekwencji Korea i Wietnam stały się w kolejnych dziesięcioleciach areną potężnych i krwawych konfliktów.

R1HcfVDMFl5sD

Fotografia przedstawia alianckich żołnierzy, którzy patrzą na maszt z flagą Japonii. Flaga jest ściągana przez dwóch z nich. W tle widać wysoki budynek i dalej góry.

Ćwiczenia

R1UUkTW6mosHJ

Zdjęcie przedstawia trzech mężczyzn. Siedzą na fotelach. Mężczyzna po lewej stronie ubrany jest w marynarkę od munduru, na której nosi odznaczenia. Mężczyzna w środku nosi garnitur. Na nosie ma okulary. Mężczyzna po prawej nosi białą marynarkę od munduru z odznaczeniami i spodnie z lampasami. Przed mężczyznami stoi mikrofon. W tle znajdują się krzewy.

R1RzOqzptMyiJ

Plakat. Na środku znajdują się flagi państw sojuszu antyhitlerowskiego ułożone w literę V. Po dwóch stronach litery V stoją żołnierze tych państw. Mają broń opartą o barki i spoglądają na literę V. Pod nimi napis po angielsku: Brytyjska Wspólnota Narodów Zjednoczonych i jej sojusznicy zniszczą nazistowską tyranię.

R11eI7dRv6Wxi

Na samej górze plakatu znajduje się napis po angielsku: Zjednoczeni. Poniżej znajdują się flagi państw koalicji antyhitlerowskiej. Wychodzą z kłębów dymu na tle nieba. Poniżej lecą samoloty, płyną po morzu statki, a lądem jadą czołgi. Na dole widnieje napis w języku angielskim: „Narody w walce o wolność”

Słownik