RiuQiK8nhA35l1

Ważne daty

753 p.n.e. – legendarna data założenia Rzymu

59 p.n.e.-17 n.e. – lata życa Tytusa Liwiusza

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RkP5dqMpTot7w

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

a) formy fleksyjne rzeczowników regularnych deklinacji V.

6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;

7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;

Nauczysz się

tłumaczyć z języka polskiego na łacinę oraz z łaciny na język polski formy rzeczowników deklinacji V;

odmieniać rzeczowniki wg deklinacji V;

tłumaczyć tekst i odpowiadać na proste pytania związane z tekstem w języku łacińskim;

tworzyć definicje wyrazów w języku łacińskim;

pisać krótki tekst w języku łacińskim;

posługiwać słownictwem z języka łacińskiego;

dostrzegać powiązania między światem starożytnym, a współczesnym;

definiować pojęcia: ab urbe conditāAb urbe conditāab urbe conditā, periochaePeriochaeperiochae, rēs gestaeRēs gestaerēs gestae.

Zdania łacińskie

Polecenie 1

Przeczytaj zdania łacińskie ze zrozumieniem.

I Rēs pūblica rēs populī est.

II Glōriam reī pūblicae exercitus dēfendit.

III Victōria exercitūs reī pūblicae placet.

IV Cicerō rem pūblicam amābat.

V Dē rē pūblicā omnēs saepe disputant.

VI Rēs pūblicae hominēs bonōs et malōs trahunt.

VII Variae sunt fōrmae rērum pūblicārum.

VIII Hominēs impigrī rēbus pūblicīs prōsunt.

IX Ōrātor bonus rēs pūblicās nōn vītat.

X Dē rēbus pūblicīs disputāre nōlō.

Tłumaczeniema6982868c4234646_0000000000004Tłumaczenie

ma6982868c4234646_0000000000004

Odmiana deklinacji V

Według deklinacji V odmieniają się wyrazy rodzaju żeńskiego zakończone w Nom.sing. na – es, a w genetivie na –ei.

Deklinacja V
Cāsus	Singulāris	Plūrālis
Nōminātīvus	Rēs	Rēs
Genetīvus	Reī	Rērum
Dativus	Reī	Rēbus
Accūsātīvus	Rem	Rēs
Ablātīvus	Rē	Rēbus
Vocātīvus	Rēs	Rēs

Rzeczownik rēs

RvZgHOibLLIBZ1

Film edukacyjny pod tytułem Rzeczownik rēs. W celu obejrzenia filmu należy wcisnąć przycisk Play/Pause. W filmie na kolejnych slajdach pojawiają się informacje: 1. Salvete rēs reī (f) d. V.: 2. Res - rzecz, przedmiot, coś , sprawa, interes, wydarzenie, fakt, okoliczność, czyn. 3. rēs pūblica rēs pūblicae rēs secundae rēs adversae rēs familiāris rēs rūstica rēs corporālēs rēs incorporālēs 4. Rēs, czyli łacińskie słowo wytrych Rēs reī (f) d. V - rzecz, przedmiot, coś , sprawa, interes, wydarzenie, fakt, okoliczność, czyn. rēs pūblica – państwo rēs pūblicae – sprawy państwowe rēs secundae – powodzenie rēs adversae – przeciwności losu rēs familiāris – majątek rēs rūstica – rolnictwo rēs corporālēs - Wg prawa rzymskiego wszystkie dobra naturalne, których można dotknąć np. grunty, niewolnicy, dobra ruchome, nieruchomości rēs incorporālēs - w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, współcześnie prawa autorskie W tle lektor czyta następujący tekst: Salvēte amīcī! Każdy język ma swoje słowo wytrych, słowo, które pasuje do wielu konstrukcji zdaniowych.Na pewno wszyscy zauważyliśmy nadużywanie w języku polskim słów „fajny” czy „kultowy”, w języku angielskim słowem wytrychem jest niewątpliwie „thing” czy „mate”. Czy w łacinie istniały słowa wytrychy? Jak każdy inny język, tak i łacina znalazła klucz, który pasował do niemal wszystkich zdań. Tym kluczem jest słowo „res”.Czy wiecie, ile razy to słowo pojawiło się w tekstach łacińskich? 133 325 razy. I to u samych najznamienitszych: Cyceron, Plaut, Wergiliusz czy Cezar, wszyscy najsłynniejsi przedstawiciele literatury rzymskiej znali i często używali słowa res. Rzeczownik res, rei swoim znaczeniem przypomina angielskie słowo „thing”. Możemy go bowiem przetłumaczyć jako: rzecz, przedmiot, coś , sprawa, interes, wydarzenie, fakt, okoliczność, czyn. Znaczeń podstawowych słówka res jest kilkanaście, ale na tym lista się nie kończy. Skoro res to słowo klucz, łatwo łączy się też z innymi wyrazami tworząc nowe znaczenia. Oto one: rēs pūblica rēs pūblicae Res publica, od której pochodzą wyrazy republika i rzeczpospolita to oczywiście państwo, czyli Imperium Rzymskie. Jednak w liczbie mnogiej zmienia się odrobinę znaczenie – są to już sprawy publiczne. Rzeczownik res odnosi się także do przewrotności losu: rēs secundae rēs adversae rēs secundae oznaczają pomyslność, sprzyjające okoliczności, rēs adversae wszelkiego rodzaju przeciwności losu. rēs familiāris rēs rūstica Kolejne dwa zwroty z rzeczownikiem res to rēs familiāris , czyli majątek oraz rēs rūstica – rolnictwo. A teraz coś dla miłośników prawa: rēs corporālēs rēs incorporālēs Wg prawa rzymskiego termin rēs corporālēs oznaczał wszystkie dobra naturalne, których można dotknąć np. grunty, niewolnicy, dobra ruchome, nieruchomości, zaś rēs incorporālēs były to dobra niematerialne, abstrakcyje np. spadek, a współcześnie używa się tego pojęcia do określenia praw autorskich czy wynalazczych. Tematem naszego dzisiejszego spotkania jest łacińskie słowo wytrych , czyli res. Popatrzmy jeszcze raz na poznane wyrażenia: Rēs, czyli łacińskie słowo wytrych Rēs reī (f) d. V - rzecz, przedmiot, coś , sprawa, interes, wydarzenie, fakt, okoliczność, czyn. rēs pūblica – państwo rēs pūblicae – sprawy państwowe rēs secundae – powodzenie rēs adversae – przeciwności losu rēs familiāris – majątek rēs rūstica – rolnictwo rēs corporālēs - Wg prawa rzymskiego wszystkie dobra naturalne, których można dotknąć np. grunty, niewolnicy, dobra ruchome, nieruchomości rēs incorporālēs - w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, współcześnie prawa autorskie.

Źródło: online skills, licencja: CC0.

Zadania cz. 1

R1TPn6F3lMYRY

Ćwiczenie 1

Przeczytaj poniższy tekst i wstaw do niego brakujące słowa.

aciē, Merīdiē, faciēs, diē, Cānitiēs, fidem, plānitiem, rabiēs

.................... sōl .................... illūstrābat. Iūlia prope vīllam sedēbat sed eius .................... neque .................... neque spem exprimēbat. In faciē eius .................... enim oriēbātur, quia Iūlia īrāta erat. Cūr? Hāc .................... puella in hortō sedēns prīmum capillum cānum in capite suō inveniēbat. .................... capillī eius rabiēī causa erat. Itaque Iūlia cultrum capiēbat et .................... capillum cānum caedēbat. Deinde arrīdēns in speculō sē contemplābātur. Varium et mūtābile semper fēmina!

Źródło: H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003

Tłumaczeniema6982868c4234646_0000000000005Tłumaczenie

Rlh25XdNTZHeU

Ćwiczenie 2

Odpowiedz na pytanie do tekstu z zadania nr 1 wybierając właściwą odpowiedź.

Quid faciēs Iūliae exprimēbat?

spem
fidem
rabiem

R1eDZz5UGHCo2

Ćwiczenie 3

Odpowiedz na pytanie do tekstu z zadania nr 1 wybierając właściwą odpowiedź.

Quā dē causā Iūliā īrāta erat?

Sōl plānitiem illūstrābat.
Cānitiēs capillī eius rabiēī causa erat.
Iūlia aciē capillum cānum caedēbat

R1UuEIIoy6Egw

Ćwiczenie 4

Odpowiedz na pytanie do tekstu z zadania nr 1 wybierając właściwą odpowiedź.

Quō colōre capillum Iūlia inveniēbat?

capillum ātrum
capillum rubrum
capillum album

RiE68XaZs8FSV

Ćwiczenie 5

Odpowiedz na pytanie do tekstu z zadania nr 1 wybierając właściwą odpowiedź.

Quōmodo Iūlia capillum āmovēbat?

aciē cultrī
manū
gladiō

R1cd0doG8np9t

Ćwiczenie 6

Odpowiedz na pytanie do tekstu z zadania nr 1 wybierając właściwą odpowiedź.

Quid sententia postrēma significat?

Fēmina semper eadem est.
Femina semper mutatur.
Fēmina est caput et fīnis familiae.

ma6982868c4234646_0000000000005

Rf4lTTPTRifjh

Ćwiczenie 7

Połącz wyrażenia łacińskie z rzeczownikiem res z ich polskimi tłumaczeniami. rēs pūblica Możliwe odpowiedzi: 1. rolnictwo, 2. miłośc fizyczna, 3. państwo, 4. w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, 5. majątek, 6. przeciwności losu, 7. sprawy państwowe, 8. dzieje, 9. powodzenie, 10. małżeństwo rēs pūblicae Możliwe odpowiedzi: 1. rolnictwo, 2. miłośc fizyczna, 3. państwo, 4. w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, 5. majątek, 6. przeciwności losu, 7. sprawy państwowe, 8. dzieje, 9. powodzenie, 10. małżeństwo rēs secundae Możliwe odpowiedzi: 1. rolnictwo, 2. miłośc fizyczna, 3. państwo, 4. w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, 5. majątek, 6. przeciwności losu, 7. sprawy państwowe, 8. dzieje, 9. powodzenie, 10. małżeństwo rēs adversae Możliwe odpowiedzi: 1. rolnictwo, 2. miłośc fizyczna, 3. państwo, 4. w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, 5. majątek, 6. przeciwności losu, 7. sprawy państwowe, 8. dzieje, 9. powodzenie, 10. małżeństwo rēs familiāris Możliwe odpowiedzi: 1. rolnictwo, 2. miłośc fizyczna, 3. państwo, 4. w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, 5. majątek, 6. przeciwności losu, 7. sprawy państwowe, 8. dzieje, 9. powodzenie, 10. małżeństwo rēs gestae Możliwe odpowiedzi: 1. rolnictwo, 2. miłośc fizyczna, 3. państwo, 4. w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, 5. majątek, 6. przeciwności losu, 7. sprawy państwowe, 8. dzieje, 9. powodzenie, 10. małżeństwo rēs uxōria Możliwe odpowiedzi: 1. rolnictwo, 2. miłośc fizyczna, 3. państwo, 4. w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, 5. majątek, 6. przeciwności losu, 7. sprawy państwowe, 8. dzieje, 9. powodzenie, 10. małżeństwo rēs rūstica Możliwe odpowiedzi: 1. rolnictwo, 2. miłośc fizyczna, 3. państwo, 4. w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, 5. majątek, 6. przeciwności losu, 7. sprawy państwowe, 8. dzieje, 9. powodzenie, 10. małżeństwo rēs Veneris Możliwe odpowiedzi: 1. rolnictwo, 2. miłośc fizyczna, 3. państwo, 4. w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, 5. majątek, 6. przeciwności losu, 7. sprawy państwowe, 8. dzieje, 9. powodzenie, 10. małżeństwo rēs incorporālēs Możliwe odpowiedzi: 1. rolnictwo, 2. miłośc fizyczna, 3. państwo, 4. w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, 5. majątek, 6. przeciwności losu, 7. sprawy państwowe, 8. dzieje, 9. powodzenie, 10. małżeństwo

Połącz wyrażenia łacińskie z rzeczownikiem res z ich polskimi tłumaczeniami.

małżeństwo, dzieje, powodzenie, rolnictwo, miłośc fizyczna, sprawy państwowe, majątek, w prawie rzymskim rzeczy niematerialne, przeciwności losu, państwo

rēs pūblica
rēs pūblicae
rēs secundae
rēs adversae
rēs familiāris
rēs gestae
rēs uxōria
rēs rūstica
rēs Veneris
rēs incorporālēs

Ćwiczenie 8

RM2yxtVPW6ZBv1

Ilustracja przedstawia kobietę ubraną w ciemną bluzkę oraz sweter. Kobieta ma długie ciemne włosy, związane w kucyk. Postać siedzi lekko pochylona do przodu. Ma zamknięte oczy. Jej łokcie spoczywają na kolanach, a brodę opiera na dłoniach. — ZDJĘCIE 1, goo.gl, CC BY 3.0

RaxmDdNdUrxu51

Ilustracja przedstawia książki w bibliotece. Kilka książek leży otwartych na stole. — ZDJĘCIE 2, wikimedia.org, CC BY 3.0

R12KCRRtDgzFh1

Ilustracja przedstawia osobę bezdomną. Postać ubrana w kurtkę oraz czapkę, leży na materacu, przykryta kołdrą i czyta książkę. — ZDJĘCIE 3, online-skills, CC BY 3.0

R1QRlkVlsqiqP1

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Popiersie Tytusa Liwiusza” autorstwa Andrea Riccio. Rzeźba ukazuje postać mężczyzny o krótkich włosach i lekkim zaroście. Mężczyzna ma ostre i wyraźne rysy twarzy. Spogląda przed siebie. Postać ma smutny wyraz twarzy. — Andrea Riccio, „Popiersie Tytusa Liwiusza”, XV w., Muzeum Narodowe w Warszawie, wikimedia.org, CC BY 3.0

RL7uaoG4vUUHr1

Ilustracja przedstawia półkę, na której stoją książki. — ZDJĘCIE 5,vo.msecnd.net, CC BY 3.0

RQelFn5YZWH5a

Zapoznaj się z ilustracjami. Uzupełnij zdania właściwymi rzeczownikami. Numeracja zdjęć odpowiada numeracji zdań.

1. Bonā ............ id fēcit.
2. ............ eius librōrum mihi placet.
3. Contrā ............, spērō.
4. Līvius scrīptor ............ gestārum erat.
5. Nūlla ............ sine līneā.

Inna wersja zadania

Wybierz jedno słówko ze słowniczka łacińsko‑polskie i ułóż z nim zdanie.

R1O6pwlBS9us0

Ćwiczenie 9

Słowa połącz w pary tak, by składały się na nią formy liczby pojedynczej i mnogiej tego samego przypadka np. faciēs–faciēs (Nōminātīvus).

faciēs, faciēbus, faciērum

faciē
faciem
faciēī

Rxynu3z2SoBbl

Ćwiczenie 10

Połacz w pary rzeczowniki deklinacji V z ich definicjami. Aciēs Możliwe odpowiedzi: 1. dum spērās eā tibi est., 2. acrīs pars cultrī., 3. imāgō; genus., 4. color capillōrum, quī senectūtem significant., 5. cum īrātī sumus hic affectus oritur., 6. pars diēī – sōl altissimē in caelō est., 7. pars capitis, ubi oculī, nāsus et os sitī sunt., 8. quī crēdunt eam habent., 9. unus post alterum., 10. terra campestrīs sine montibus et vallibus. Fidēs Możliwe odpowiedzi: 1. dum spērās eā tibi est., 2. acrīs pars cultrī., 3. imāgō; genus., 4. color capillōrum, quī senectūtem significant., 5. cum īrātī sumus hic affectus oritur., 6. pars diēī – sōl altissimē in caelō est., 7. pars capitis, ubi oculī, nāsus et os sitī sunt., 8. quī crēdunt eam habent., 9. unus post alterum., 10. terra campestrīs sine montibus et vallibus. Spēs Możliwe odpowiedzi: 1. dum spērās eā tibi est., 2. acrīs pars cultrī., 3. imāgō; genus., 4. color capillōrum, quī senectūtem significant., 5. cum īrātī sumus hic affectus oritur., 6. pars diēī – sōl altissimē in caelō est., 7. pars capitis, ubi oculī, nāsus et os sitī sunt., 8. quī crēdunt eam habent., 9. unus post alterum., 10. terra campestrīs sine montibus et vallibus. Faciēs Możliwe odpowiedzi: 1. dum spērās eā tibi est., 2. acrīs pars cultrī., 3. imāgō; genus., 4. color capillōrum, quī senectūtem significant., 5. cum īrātī sumus hic affectus oritur., 6. pars diēī – sōl altissimē in caelō est., 7. pars capitis, ubi oculī, nāsus et os sitī sunt., 8. quī crēdunt eam habent., 9. unus post alterum., 10. terra campestrīs sine montibus et vallibus. Rabiēs Możliwe odpowiedzi: 1. dum spērās eā tibi est., 2. acrīs pars cultrī., 3. imāgō; genus., 4. color capillōrum, quī senectūtem significant., 5. cum īrātī sumus hic affectus oritur., 6. pars diēī – sōl altissimē in caelō est., 7. pars capitis, ubi oculī, nāsus et os sitī sunt., 8. quī crēdunt eam habent., 9. unus post alterum., 10. terra campestrīs sine montibus et vallibus. Speciēs Możliwe odpowiedzi: 1. dum spērās eā tibi est., 2. acrīs pars cultrī., 3. imāgō; genus., 4. color capillōrum, quī senectūtem significant., 5. cum īrātī sumus hic affectus oritur., 6. pars diēī – sōl altissimē in caelō est., 7. pars capitis, ubi oculī, nāsus et os sitī sunt., 8. quī crēdunt eam habent., 9. unus post alterum., 10. terra campestrīs sine montibus et vallibus. Merīdiēs Możliwe odpowiedzi: 1. dum spērās eā tibi est., 2. acrīs pars cultrī., 3. imāgō; genus., 4. color capillōrum, quī senectūtem significant., 5. cum īrātī sumus hic affectus oritur., 6. pars diēī – sōl altissimē in caelō est., 7. pars capitis, ubi oculī, nāsus et os sitī sunt., 8. quī crēdunt eam habent., 9. unus post alterum., 10. terra campestrīs sine montibus et vallibus. Plānitiēs Możliwe odpowiedzi: 1. dum spērās eā tibi est., 2. acrīs pars cultrī., 3. imāgō; genus., 4. color capillōrum, quī senectūtem significant., 5. cum īrātī sumus hic affectus oritur., 6. pars diēī – sōl altissimē in caelō est., 7. pars capitis, ubi oculī, nāsus et os sitī sunt., 8. quī crēdunt eam habent., 9. unus post alterum., 10. terra campestrīs sine montibus et vallibus. Seriēs Możliwe odpowiedzi: 1. dum spērās eā tibi est., 2. acrīs pars cultrī., 3. imāgō; genus., 4. color capillōrum, quī senectūtem significant., 5. cum īrātī sumus hic affectus oritur., 6. pars diēī – sōl altissimē in caelō est., 7. pars capitis, ubi oculī, nāsus et os sitī sunt., 8. quī crēdunt eam habent., 9. unus post alterum., 10. terra campestrīs sine montibus et vallibus. Cānitiēs Możliwe odpowiedzi: 1. dum spērās eā tibi est., 2. acrīs pars cultrī., 3. imāgō; genus., 4. color capillōrum, quī senectūtem significant., 5. cum īrātī sumus hic affectus oritur., 6. pars diēī – sōl altissimē in caelō est., 7. pars capitis, ubi oculī, nāsus et os sitī sunt., 8. quī crēdunt eam habent., 9. unus post alterum., 10. terra campestrīs sine montibus et vallibus.

Połacz w pary rzeczowniki deklinacji V z ich definicjami.

pars diēī – sōl altissimē in caelō est., imāgō; genus., dum spērās eā tibi est., color capillōrum, quī senectūtem significant., quī crēdunt eam habent., pars capitis, ubi oculī, nāsus et os sitī sunt., unus post alterum., cum īrātī sumus hic affectus oritur., terra campestrīs sine montibus et vallibus., acrīs pars cultrī.

Aciēs
Fidēs
Spēs
Faciēs
Rabiēs
Speciēs
Merīdiēs
Plānitiēs
Seriēs
Cānitiēs

Zadania otwarte

Polecenie 2

Poszukaj nazw współczesnych (firm, organizacji itp.) zawierających słowa poznane na dzisiejszej lekcji. Opisz krótko, czy wykorzystana łacińska nazwa jest adekwatna do działalności np. firmy.

R14qb2DmI0yyN

Polecenie 3

W słowniku pojęć znajdziesz postać Scrīptōris rērum gestārum Tytusa Liwiuszama6982868c4234646_0000000000006Tytusa Liwiusza. Sporządź krótką prezentację multimedialną na temat innych dziejopisarzy antycznych.

ma6982868c4234646_0000000000006

Słowniki

Słownik pojęć

Ab urbe conditā

dzieło Liwiusza obejmuje historię Rzymu od epoki legandarnej do śmierci Druzusa – pasierba Augusta w 9 w n.e. Spośród 142 ksiąg do naszych czasów zachowało się w całości tylko 35. Znamy jednak zawartość pozostałych dzięki późniejszym streszczeniom, które przetrwały do dziś. Księgi Liwiusza zatem nie były jedynie zbiorem suchych faktów, lecz historią Rzymu napisaną w kwiecistym stylu, zawierającą około 400 mów znaczących postaci w historii Rzymu.

Periochae

(prawdopodobnie z IV w n.e.). Dzieło Liwiusza oprócz walorów historycznych jest przede wszystkim dziełem literackim. Za wzór stylu pisania Liwiusz stawiał sobie Cycerona.

Rēs gestae

dzieje, historia.

Słownik łacińsko‑polski

RdqCpqm38NclY1

Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

R1QRlkVlsqiqP1

Bibliografia

H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.

Z. Samolewicz, T. Sołtysik, Składnia łacińska, Kraków 2006.

Deklinacja V