Fotografia przedstawia widok na ruiny starożytnego budynku – Partenonu, który stoi na Akropolu. Budynek został zbudowany na planie prostokąta i konstrukcyjnie oparty jest na kolumnach, które licznie wspierają jego ściany. Do budowy Partenonu użyto jasnego kamienia. W trakcie wykonywania fotografii budynek był poddawany renowacji, o czym może świadczyć stojące rusztowanie przy zabytku. Budynek w dużej mierze oświetlony jest ciepłym światłem. Tło stanowi ciemnoniebieskie wieczorne niebo.
Ważne daty
621 r. p.n.e. – Drakon spisuje nowe prawo Aten.
594 r. p.n.e. – reformy i prawodawstwo Solona.
508 r. p.n.e. – reformy Klejstenesa - narodziny demokracji ateńskiej.
500 – 323 r. p.n.e. – okres klasyczny dziejów Grecji.
451 r. p.n.e. – przyjęcie ustawy Peryklesa o obywatelstwie.
447 r. p.n.e. – początek programu budowli publicznych w Atenach.
443 r. p.n.e. – ostracyzmOstracyzmostracyzm głównego przeciwnika politycznego Peryklesa.
Nauczysz się
omawiać reformy, które doprowadziły do ukształtowania się demokracji w Atenach;
przytaczać nazwiska osób związanych z demokracją ateńską;
wymieniać struktury władzy w demokratycznych Atenach;
wskazywać na mapie miejsca związane ze sprawowaniem władzy w Atenach;
omawiać najważniejsze osiągnięcia kultury Aten klasycznych.
Prawa Drakona. Reformy Solona i Klejstenesa.
R1HnDM8X6dFmV
W 621 r. p.n.e. powstał w Atenach pierwszy spisany kodeks praw za sprawą Drakona. Ustalone prawa były bardzo surowe, za większość przestępstw przewidziana była kara śmierci. Prawa Drakona nie różnicowały przestępstw na większe czy mniejsze. Jednak po raz pierwszy Drakon rozróżnił zabójstwo umyślne i nieumyślne. Za zabójstwo umyślne karą była śmierć, a za zabójstwo nieumyślne karą było wygnanie. Ateńczycy zapamiętali prawa Drakona, jako budzące równą grozę, co jego imię („Drakon” to po grecku smok).
R1avCU5d9m5qv
Prawa Drakona były tak surowe, że Ateńczycy polecili Solonowi ułożenie nowego kodeksu, co uczynił w 594 r. p.n.e. Ustalone przez niego normy prawa cywilnego i karnego pozostały w mocy do końca państwa ateńskiego i wywarły przemożny wpływ na systemy prawne innych państw greckich. Solon, jako pierwszy archontArchontarchont przeprowadził reformy polityczne i społeczne w Atenach, by zneutralizować narastające niezadowolenie obywateli. Najważniejsze reformy Solona to:
Umorzenie długów chłopskich.
Zmiana systemu miar i wag.
Wprowadzenie cenzusuCenzuscenzusu majątkowego - podział obywateli na cztery klasy majątkowe: obywatele mający 500 mydymnówMedymnosmydymnów zboża lub 500 metretówMetretametretów oliwy dochodu. Jeźdźcy, obywatele mający 300 miar dochodu. Właściciele pary zwierząt pociągowych o dochodzie 200 miar. Mający mniejszy dochód niż 200 miar lub nieposiadający ziemi.
Utworzenie rady (bule) złożonej z 400 członków, po 100 z każdej fyliFylefyli.
Wprowadzenie sądu ludowego dla spraw karnych i apelacji od wyroku urzędników w sprawach cywilnych.
Dostęp do urzędów mieli wyłącznie obywatele trzech pierwszych klas; archontów wybierano z pierwszej klasy, co za tym idzie członkowie AreopaguAreopagAreopagu również wywodzili się z najbogatszej fyli. TeciTeciTeci, czyli najubożsi, mogli brać udział jedynie w zgromadzeniu ludowym.
Reformy Solona nie były jeszcze w pełni demokratyczne i pogłębiały nierówności społeczne w Atenach, sprawiając, że tylko najbogatsi mieli dostęp do władzy i podejmowania najważniejszych decyzji w polisPolispolis. Dlatego za twórcę demokracji uważa się Klejstenesa, którego reformy poszły o krok dalej, niż jego poprzednika, Solona.
RAyop4PpFHzW3
Pomimo faktu, że Klejstenes należał do arystokratycznego rodu AlkmeonidówAlkmenoidziAlkmeonidów, jego reformom przyświecała idea demokratyzacji ustroju politycznego ateńskiej polis. Najważniejszymi jego postanowieniami były:
Podział ludności na 10 fyl lokalnych i 100 demówDemdemów w taki sposób, że do każdej fyli należała część obszaru górskiego, nadmorskiego i miejskiego, a 10 demów tworzyło jedną fylę. Oznaczało to, że w skład każdej fyli weszły wszystkie warstwy ludności. W wyniku tej reformy rody straciły swoje znaczenie polityczne, a podstawową jednostką stał się dem.
Nadanie praw obywatelskich metojkomMetojkowiemetojkom.
Zwiększenie składu Rady do 500 członków wybieranych losowo, po 50 z każdej fyli - zadaniem Rady było organizowanie prac zgromadzenia, kontrola urzędników, a później także kontrola finansów państwowych.
Rosnące kompetencje Rady prowadziły do stopniowego ograniczenia władzy archontów. Ich rolę przejęło kolegium 10 strategówStrategstrategów. Byli oni wodzami poszczególnych fyl.
Złoty wiek demokracji ateńskiej - epoka Peryklesa
Rhe27aIYdQVII
Układ starożytnych Aten
Przed zapoznaniem się z multimedium przypomnij sobie strukturę greckiej polis.
RNuh9zP8Bcrk0
Polecenie 1
Po zapoznaniu się z mapą interaktywną wypisz kompetencje Areopagu.
R1IhWluIVdvnf
Areopag orzekał w sprawach o najcięższe przestępstwa, również w tych, gdzie oskarżonymi byli archonci.
Polecenie 2
Uzasadnij w kilku punktach, dlaczego Agora była miejscem ściśle związanym z polityką ateńską.
R1KT77ctwDM89
Przypomnij sobie, jakie uprawnienia miało zgromadzenie ludowe, którego posiedzenia odbywały się m.in. na Agorze.
Polecenie 3
Wymień miejsca obrad zgromadzenia ludowego. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
R1GLhPQDYSeyT
Miejsca obrad zgromadzenia ludowego, to agora i wzgórze Pnyx.
Wpływ Peryklesa na rozwój Aten
Zanim zapoznasz się z ilustracją interaktywną, przypomnij sobie co wiesz na temat Peryklesa.
RjwxnRJIB1nEF
Polecenie 4
Napisz, dlaczego Perykles kojarzony jest ze złotym wiekiem Aten?
R1ZQKE7C6dpCj
Pod rządami Peryklesa Ateny stały się centrum politycznym i kulturalnym całej Grecji. Perykles wspierał rozwój sztuki, architektury i nauki. Odegrał wybitną rolę w kształtowaniu się greckiej polis.
Polecenie 5
Zapoznałeś się z fragmentem mowy pogrzebowej Peryklesa na cześć pierwszych ofiar wojny peloponeskiej. Opowiedz na pytanie dlaczego według Ciebie jest ona uważana za pochwałę demokracji ateńskiej?
RUeNWZJu3TVdz
W mowie pogrzebowej Perykles wyjaśnia, na czym polega demokracja. Chełpi się tym, że to właśnie naród grecki jest twórcą tego ustroju. Wskazuje na równość obywateli wobec prawa i możliwości robienie kariery politycznej. Podaje wiele pozytywnych cech demokracji ateńskiej, jak: tolerancja w życiu prywatnym, przestrzeganie praw, szacunek do pracy, dbanie o dobre samopoczucie obywateli etc.
Polecenie 6
Podaj trzy przykłady budowli, które powstały w Atenach z polecenia Peryklesa.
Rvoo6fGMHH70r
Za czasów Peryklesa zbudowano w Atenach m.in. portyk malowany (Stoa Poikile), Partenon, czy Propyleje.
Rozwój demokracji ateńskiej – film
Przed obejrzeniem filmu zastanów się, jakie są najważniejsze różnice między polis archaiczną a polis demokratyczną.
R1TliNhshSEO0
Polecenie 7
Po obejrzeniu filmu odpowiedz na pytanie: Na czym polegała reforma Efialtesa z 462 r. p.n.e.?
RiQre8ShOOwth
Efialtes ograniczył uprawnienia Areopagu. Swój atak na tę instytucję zaczął od oskarżeń poszczególnych członków nadużycie władzy. Najważniejsze uprawnienia Areopagu przeszły na Zgromadzenie Ludowe, Radę Pięciuset i sądy ludowe. Areopagowi pozostawiono jedynie sądownictwo w sprawach o przelew krwi (zranienie, zabójstwo).
Polecenie 8
Napisz, jakie Twoim zdaniem, były największe osiągnięcia Greków epoki klasycznej.
R6jHits1xA1Xz
W swojej wypowiedzi skup się na osiągnieciach Greków w następujących dziedzinach: polityka, architektura, rzeźba, literatura, teatr.
Polecenie 9
Odpowiedz na pytanie, jaka była najbardziej demokratyczna instytucja ateńska? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
R1CCtmV5FlStg
Za najbardziej demokratyczną instytucję ateńską uważa się Radę Pięciuset.
Podsumowanie
Ustrój demokratyczny, który ukształtował się w greckich poleis był tworem unikatowym w świecie starożytnym. Dlatego wymieniając największe osiągnięcia starożytnych Greków, demokrację należy postawić na pierwszym miejscu. Ustrój ten, w nieco zmienionej formie, funkcjonuje w świecie współczesnym.
Ćwiczenia
R1enUvXxZi3Sj1
Ćwiczenie 1
R1GQ7YbcTFzoQ2
Ćwiczenie 2
RfB25mrqQzJda1
Ćwiczenie 3
R1UOqP5E8FZg32
Ćwiczenie 4
R7HIt6ajD6NMp1
Ćwiczenie 4
RBFqkk0Ysq1BN2
Ćwiczenie 5
2
Ćwiczenie 5
Ułóż puzzle, a następnie odpowiedz na pytania.
R7p1BZtd7gEtB
RG0X8Vhah7kIH
1
RqNvAoGgxzosp2
Ćwiczenie 6
RRTufuZK1V43531
Ćwiczenie 6
R8hsNrzBGAQoN2
Ćwiczenie 7
R9vH2UbVQ0jyd3
Ćwiczenie 8
RBvkfEC677yJb3
Ćwiczenie 9
RcP6mnf9Vvle53
Ćwiczenie 10
3
Ćwiczenie 11
Po przeczytaniu fragmentu mowy pogrzebowej Peryklesa na temat demokracji, napisz krótki tekst odnoszący słowa Peryklesa do współczesnych wartości krajów demokratycznych.
R1TVUhbQvp4wG
Napisz o obywatelu, jednostce, równym dostępie do edukacji, kultury, wolności obywatelskiej.
Demokracja współczesna jest demokracją pośrednią, gdzie obywatele wybierają swoich przedstawicieli do organów ustawodawczych. Bez względu na pochodzenie społeczne, są oni równi w obliczu prawa, mają powszechny dostęp do edukacji i stanowisk pracy, a egalitaryzm respektowany jest przez powołane w tym celu instytucje. Każdy wolny obywatel demokratycznego państwa ma prawo uczestniczyć w życiu politycznym kraju.
3
Ćwiczenie 12
Przygotuj prezentację multimedialną lub napisz wypracowanie na temat największych osiągnięć kultury i sztuki w złotej erze demokracji ateńskiej.
RsM9DtNhWf7t2
Prezentacja lub wypracowanie powinno zawierać następujące elementy:
filozofia (Sokrates, Platon)
retoryka (mowa Peryklesa, Demostenes)
teatr (Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes)
architektura (Partenon)
malarstwo i rzeźba (Fidiasz, Myron, Poliklet)
Słownik pojęć
Alkmenoidzi
Alkmenoidzi
(z greckiego: Alkmeōnidai), sławny ród eupatrydów ateńskich (ateńska arystokracja rodowa), odgrywający ważną rolę w historii Aten przez kilka wieków. Protoplastą rodu miał być Alkmeon, prawnuk Nestora. Z rodu tego pochodzili Megakles, Klejstenes, Perykles i Alkibiades.
R1NWKRlz4DI9C
Archont
Archont
R1QvwxtWqnYac1
(z greckiego: archon), archontami nazywano w Atenach dziewięciu urzędników wybieranych na okres roku od VII w. p.n.e. Mieli oni prawo wydawania ustaw, do nich też należało przede wszystkim sądownictwo w sprawach prywatnych. W miarę rozwoju demokracji władza archontów ulegała coraz większemu ograniczeniu, od czasów Klejstenesa zaś archont stał się jedynie urzędem honorowym.
R7oXnMcsaDkho
Areopag
Areopag
(z greckiego: Āreios pagos) [czytaj: ārejos pagos], po łacińsku: Areopagus – dosłownie wzgórze Aresa; wzgórze w Atenach, poświęcone Aresowi i Eryniom, których sanktuarium leżące u stóp wzgórza służyło pierwotnie jako azyl dla zabójców. Na Areopagu obradowało najstarsze zgromadzenie Ateńczyków, będące pierwotnie ciałem politycznym i sądowniczym.
Cenzus
Cenzus
RqeE9MyTzwDpc1
kwalifikacja obywatela ze względu na wykształcenie, majątek i tym podobne.
RmRHKPgyCZ5ly
Dem
Dem
RxZwBdV5hid4F1
(z greckiego: demos), gmina, podstawowa jednostka terytorialna w Attyce, wprowadzona przez Klejstenesa. W nowym systemie podziału 10 demów tworzyło jedną fylę.
Fyle
Fyle
(z greckiego: fyle), plemię skupiające w sobie grupę rodów wywodzących się od wspólnego przodka. W miarę odchodzenia od ustroju rodowego pierwotne znaczenie fyle się zatraca. Zarówno Solon wprowadzając podział na klasy majątkowe, jak i Klejstenes wprowadzając podział terytorialny zachowali jednak dawną nazwę, choć znaczenie jej się zmieniło. Klejstenes wprowadził podział na 10 fyl, nazwanych od imion dawnych herosów attyckich; zostali do nich wprowadzeni rzemieślnicy - metojkowie, przez co osłabiono wpływy arystokracji. Do każdej fyle wchodziła część wybrzeża, równiny i miasta, tak że fyle nie reprezentowała interesów tylko jednego rejonu. Żołnierze ściągnięci z jednej fyle tworzyli oddział, również zwany fyle.
RpOZjMhGBfn0U
Medymnos
Medymnos
RaUgZ7JKAfLkD1
medymn, korzec; miara objętości w starożytnej Grecji równa 43,5 litra; również miara powierzchni ziemi, jaką można było obsiać jednym medymnem zboża (najczęściej pszenicy).
Rwk7rJbBrxe51
Metojkowie
Metojkowie
Rd8BvecOS1Klp1
(z greckiego: mētoikoi) [czytaj: mētojkoj] dosłownie „wspólnie mieszkający”; cudzoziemcy mieszkający w greckich polis, niemający praw politycznych ani prawa do posiadania ziemi; zajmowali się rzemiosłem i handlem.
R1XqsvwX3TXlc
Metreta
Metreta
R1aT4IFSWyqF51
(z greckiego: metretēs), miara objętości w starożytnej Grecji - 39,39 litra.
RcLm6jWkkqwrV
Ostracyzm
Ostracyzm
R9qH3riqXQxQx1
(z greckiego: ostrakismōs, od ōstrakon - skorupka gliniana); sąd „skorupkowy” wprowadzony w Atenach przez Klejstenesa w r. 509 p.n.e. Na wiosennym zgromadzeniu ludowym zapytywano, czy nie ma wśród obywateli kogoś podejrzanego o chęć przywłaszczenia sobie władzy. W razie odpowiedzi twierdzącej zwoływano ponownie zgromadzenie. Wtedy każdy z obywateli pisał na glinianej skorupce nazwisko niebezpiecznego dla państwa człowieka. Osoba, która otrzymała 6000 głosów była skazywana na 10‑letnie wygnanie, z którego mogła być odwołana przed czasem.
R1PeDPchJkG53
Polis
Polis
(z greckiego: polis, pl. poleis, - miasto‑państwo), zwykle powstawało przez połączenie kilku gmin w jeden wspólny organizm państwowy. Polis stawała się centrum handlowym, politycznym, kulturalnym i siedzibą władz, jednak większość ludności nie przestawała zajmować się rolnictwem i w dalszym ciągu mieszkała na wsi. Społeczność polis stanowili wszyscy wolni obywatele zdolni bronić jej w czasie wojny. Zbierali się oni na zebraniach (na których każdy miał prawo zabierać głos) oraz brali udział w życiu politycznym i społecznym.
Rada Pięciuset
Rada Pięciuset
instytucja polityczna funkcjonująca w starożytnych Atenach, wcześniej Rada Czterystu utworzona przez Solona, powiększona przez Klejstenesa do pięciuset członków, po 50 z każdej fyli. Rada Pięciuset opracowywała wnioski Zgromadzenia Ludowego.
Stoa Poikile
Stoa Poikile
(z greckiego: stoa pōikile) [czytaj: stoa pōjkile], Portyk Pstry, Portyk Malowany; portyk na agorze w Atenach, wybudowany przez Kimona około r. 450 p.n.e., ozdobiony malowidłami Polignota, Mikona i Panajnosa, przedstawiającymi wielkie czyny Ateńczyków od legendarnej walki z Amazonkami, aż po historyczną bitwę pod Maratonem. Od około 310 r. p.n.e. Stoa Poikile stała się siedzibą szkoły filozoficznej Zenona, która stąd nazwana została stoicką.
Strateg
Strateg
R18riGN2NnzRz1
(z greckiego: strategōs)- dowódca, członek ustanowionego przez Klejstenesa kolegium dziesięciu urzędników, wybieranych corocznie spośród obywateli ateńskich dla kierowania sprawami wojskowymi i sprawowania dowództwa na wojnie.
Rgk9NjwlnJ7KN
Teci
Teci
RFMymWPAutkgf1
(z greckiego: thes, pl. thetes - parobek, najemnik); najuboższa klasa majątkowa według podziału Solona.
RejWtP266D3r7
Związek Morski
Związek Morski
zwany także Symmachią Delijską, w starożytnej Grecji sojusz zawarty 478 r. p.n.e. między Atenami a miastami wysp Morza Egejskiego i wybrzeży Azji Mniejszej, który za cel stawiał sobie wyzwolenie spod panowania perskiego wszystkich Greków.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.
Oryginalna Azetka. Encyklopedia PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016 r.
Słownik Języka Polskiego PWN - wydanie internetowe, https://sjp.pwn.pl/ [dostęp: 22.07.2021].
Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003 r.
Notatki ucznia
RLt4I7x0eLPvs
Galeria
R1HnDM8X6dFmV
R1avCU5d9m5qv
RAyop4PpFHzW3
Rhe27aIYdQVII
Ru5uwVv9AUBUJ
RrPIr1mwofW54
R1PHM5gAhcbHr
RrgCje2thhHKi
R1NWKRlz4DI9C
R7oXnMcsaDkho
RmRHKPgyCZ5ly
R1XqsvwX3TXlc
R1PeDPchJkG53
Rgk9NjwlnJ7KN
Bibliografia
Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003 r.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.
Oryginalna Azetka. Encyklopedia PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016 r.
Martin T.R., Starożytna Grecja. Od prehistorii do czasów hellenistycznych, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2016 r.
Mrozewicz L., Historia Powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008 r.
Słownik Języka Polskiego PWN - wydanie internetowe, https://sjp.pwn.pl/ [dostęp: 22.07.2021].
Tukidydes, Wojna peloponeska, tłum. K. Kumaniecki, Czytelnik, Warszawa 1988 r.
Ziółkowski A., Historia Powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2009 r.