Demokracja szlachecka

Wstęp

W wieli krajach występowały dążenia do uformowania się ustroju o charakterze monarchii parlamentarnej. Przypomnijmy, że to forma ustroju politycznego, w którym głową państwa jest monarcha, współdzielący władzę z parlamentem. Uprawnienia monarchy i parlamentu są ściśle określone przepisami prawa.

Kiedy to było?

Przywileje stanowe wydane do XVI wieku

Rx2sVm1yTZakl

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Jaką część społeczeństwa reprezentował sejm walny?”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Jaką część społeczeństwa reprezentował sejm walny?”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rx2sVm1yTZakl

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Jaką część społeczeństwa reprezentował sejm walny?”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

Rw3EZAb4Qk5Wc

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Udział szlachty w życiu sejmowym”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Udział szlachty w życiu sejmowym”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rw3EZAb4Qk5Wc

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Udział szlachty w życiu sejmowym”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

R1eejA4TSZElV

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Znacznie sejmu walnego dla ustroju I Rzeczypospolitej”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Znacznie sejmu walnego dla ustroju I Rzeczypospolitej”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1eejA4TSZElV

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Znacznie sejmu walnego dla ustroju I Rzeczypospolitej”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

System stanowy a ustrój Rzeczypospolitej

System stanowy umożliwiał kompleksowe zorganizowanie społeczeństwa ze ścisłym rozdziałem ról społecznycht7T32pr9ct_000tp001ról społecznych oraz określeniem ekonomicznych podstaw egzystencji poszczególnych stanów. Z podziałów tych wynikały też możliwości i zakres udziału w podejmowaniu decyzji politycznych, wymiarze sprawiedliwości oraz rodzaju i zakresie powinności wobec władcy i państwa.

Podstawowe znaczenie miał w Rzeczypospolitej obowiązek podatkowy, który został oparty, podobnie jak w przypadku większości krajów europejskich, na posiadaniu ziemi i płynących z tego tytułu możliwości uzyskania dochodów. Ziemia mogła być w posiadaniu władcy oraz członków stanu duchownego, rycerskiego (szlacheckiego) oraz mieszczańskiego. Za przywilej posiadania ziemi przyjęli oni na siebie różne, ściśle określone obowiązki. Dla poszczególnych warstw społecznych były to:

• dla duchowieństwa – posługa religijna, funkcje oświatowe, opieka społeczna i zdrowotna oraz wzmacnianie spójności systemu społecznego (ideologiczne uzasadnienie),

• dla szlachty (rycerstwa) – obronność, sądownictwo i opieka nad stanami zależnymi, także Kościołem,

• dla mieszczaństwa – handel i większość rzemiosła.

Chłopi nie posiadali ziemi, ale ją użytkowali, za co musieli uiszczać różne świadczenia na rzecz właściciela i państwa (w tym Kościoła).

Ruba0qS7ebUir

Obraz przedstawia dwanaścioro osób. Sześcioro z nich siedzi, a kolejne sześcioro stoi. Na środku obrazu, na tronie, siedzi mężczyzna ubrany w ciemną szatę, czerwoną pelerynę i koronę. Nad nim znajduje się czarny orzeł z rozpostartymi skrzydłami, na końcach których znajdują się dłonie. Po dwóch stronach tronu znajdują się długie rozwinięte w powietrzu zwoje. Z  obu stron tronu, na ziemi, siedzą dwie osoby: kobieta i mężczyzna. Pomiędzy nimi znajduje się zwierzę. Przed królem, na trawie, siedzą kolejne trzy kobiety ubrane w długie, kolorowe suknie. Obok nich, z lewej strony obrazu, stoi trzech mężczyzn: szlachcic (ubrany w kolorowe, luźne szaty), rycerz (ubrany w srebrno‑czerwoną zbroję) i myśliwy (ubrany w całości na zielono). Z prawej strony obrazu stoją trzej duchowni, którzy ubrani są w długie szaty, a dwoje z nich ma na głowach mitry. W tle widać drzewa, pagórki oraz niebo.

Ilustracja ma charakter symboliczny – nie przedstawia rzeczywistości, ale pewne idealne (wzorcowe) wyobrażenie. Na tronie zasiada cesarz (Maksymilian I), nad nim dwugłowy czarny orzeł zwieńczony koroną cesarską; orzeł trzyma w dłoniach miecz i lilię, co symbolizowało „świętość i zwierzchność” cesarstwa. U stóp cesarza siedzi następca: syn z żoną, czyli Filip Piękny i Joanna Szalona.

Po bokach stoją przedstawiciele stanów: po prawej stanu duchownego z papieżem, po lewej stanu świeckiego: książęta i rycerze, mieszczanie/chłopi. Między nimi znacznie mniejsze postacie kobiet, które znajdują się pod szczególną opieką władcy.

Szlachta i jej polityczne przywileje

Przywileje nadawane przez władcę odzwierciedlają proces budowy systemu stanowego. Od drugiej połowy XIV w., szczególnie w okresie rządów władców z dynastii Jagiellońskiej, zaczęły wzrastać przywileje szlachty. Stan ten uzyskał przewagę najpierw w stosunku do mieszczaństwa, później także duchowieństwa. Władcy ostatecznie zostali zmuszeni do dopuszczenia szlachty do procesu legislacyjnego – stanowienia prawa, a szczególnie nakładania podatków. Miarą niezależności szlachty było doprowadzenie do prawnego zrównania członków stanu, swoistego egalitaryzmut7T32pr9ct_000tp002egalitaryzmu stanowego. Wzmacniało go to politycznie, nie dopuszczając do rozgrywania poszczególnych grup przeciw sobie.

Władcy próbowali wprawdzie rządzić w oparciu o wyższych dostojników wchodzących w skład rady królewskiej, czyli późniejszego senatu, ale szlachta zdołała zapobiec trwałemu podziałowi stanu. Władca musiał przy ważniejszych kwestiach zdobywać aprobatę całego rycerstwa (szlachty). Stało się to pretekstem do powstania organów przedstawicielskich.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Rho7uXhBZGAAq1

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Kultura polityczna Rzeczypospolitej szlacheckiej”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”, wrzesień 2014.

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Kultura polityczna Rzeczypospolitej szlacheckiej”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”, wrzesień 2014.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rho7uXhBZGAAq

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Kultura polityczna Rzeczypospolitej szlacheckiej”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”, wrzesień 2014.

Sejmiki – samorządność stanowa

Początkowo władca musiał osobno zdobywać zgodę na podatek czy nowe prawo od każdego stanu i w każdej z ziem, w której rządził. Immunitet podatkowy oraz hierarchiczność stanu duchownego wykluczyły konieczność konsultowania z tym stanem. Mieszczaństwo, podzielone w zależności od tego, kto był właścicielem miasta (król, duchowny czy szlachcic) i skłócone między sobą, także nie było partnerem. Jedynie szlachta wyrażała swoją aprobatę na zjazdach wszystkich uprawnionych (czyli praktycznie płacących podatki).

Zjazd taki nazwano sejmikiem. Oprócz miejscowej szlachty brali w nim udział także urzędnicy królewscy. Ponieważ stosunkowo szybko upowszechniła się zasada, że urzędy może sprawować tylko osoba posiadająca majątek na danym terenie, sejmiki stały się praktycznie zjazdami partykularnymi.

Na obrady sejmików często wyznaczano nieduże miejscowości. Największym dostępnym pomieszczeniem w którym mogło do niego dojść, był miejscowy kościół parafialny. Zjazd trwał jeden dzień i tylko w wyjątkowych sytuacjach godzono się na jego przedłużenie o kolejny dzień, głównie z powodu braku miejsc noclegowych dla uczestników.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

RgyYyw9w9y44U

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Sposób zwoływania sejmu”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”, wrzesień 2014.

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Sposób zwoływania sejmu”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”, wrzesień 2014.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RgyYyw9w9y44U

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Sposób zwoływania sejmu”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”, wrzesień 2014.

Sejm walny

Pod koniec XV w. wykształcił się zwyczaj konsultowania ważnych decyzji króla (zastrzeżonych do współdecydowania z rycerstwem–szlachtą) z przedstawicielami poszczególnych zgromadzeń partykularnych – sejmików. Dało to początek sejmowi walnemu, który po raz pierwszy zebrał się w 1493 r. w Piotrkowie.

Sejm składał się z trzech tzw. „stanów sejmujących” – króla, senatu i izby poselskiej (czyli przedstawicieli sejmików szlacheckich). Podkreślić należy, że słowo „stan” oznaczało w tym przypadku coś innego niż „stan społeczny”. W sejmie walnym praktycznie uczestniczyli jedynie przedstawiciele szlachty, wyższej hierarchii kościelnej oraz w bardzo ograniczonym zakresie mieszczaństwa. Z głosem doradczym we własnych sprawach uczestniczyli też przedstawiciele wielkich miast Prus Królewskich (Gdańska, Torunia i Elbląga) oraz ważniejszych miast, takich jak Kraków, Wilno, Lwów. Tak naprawdę mieszczaństwo było reprezentowane przez króla (miasta królewskie), szlachtę (miasta szlacheckie) i dostojników kościelnych (miasta w dobrach duchownych).

RqQPtKWYu1JTM

Na ilustracji widocznych jest kilkaset ludzi w sali sejmowej. Większość z nich zajmuje miejsca siedzące ale kilkadziesiąt z nich stoi. W centrum sali na tronie siedzi król. U góry ilustracji w jednym rzędzie znajdują się herby.

R1COh5dapMSrK

Zdjęcie przedstawia salę posiedzeń izby poselskiej. Na środku znajdują się 3 kolumny. Między nimi są drewniane ławki bez oparcia. Za ławkami widoczny jest stolik nakryty obrusem. w tle widać wysoko umieszczone okna. Na łukach obrazy przedstawiające herby, na jednym z nich pół gryf z pół orłem.

R1ILLByKvCH5A

Czarno‑biała ilustracja przedstawia salę senatu na Zamku Królewskim. W centralnym miejscu tron, na którym siedzi władca. Obok niego strażnicy i ludzie. Przed nim cztery stojące postacie, a za nimi strażnicy. Z prawej i lewej strony siedzą ludzie, a za nimi znajdują się duże okna.

R14mfBpFIwhYE

Zdjęcie przedstawia wnętrze sali senatu. Po lewej stronie zdjęcia widoczne pozłacane krzesło znajdujące się na podwyższeniu pod baldachimem.

Kompetencje sejmu walnego, miejsce obrad, typy sejmów

Sejm stanowił prawo, tzn. przede wszystkim nakładał podatki, określał też ważniejsze postanowienia zmieniające prawo oraz kontrolował decyzje w zakresie polityki zagranicznej. Do sejmu należało wypowiadanie wojen i zawieranie pokoju.

Początkowo nie było ściśle określonego miejsca obrad, choć najczęściej władcy zwoływali je do Piotrkowa, Radomia, Krakowa, później Warszawy. Od drugiej połowy XVII w. co trzeci sejm miał obowiązek odbywać się w Grodnie na Litwie.

R1W8DxjWI0VqU

Ilustracja przedstawia bramę z szerokim wejściem do zamku. Za nim znajduje się duży, prostokątny, piaskowy dziedziniec, a wokół niego budynek w kształcie litery U. Jest on piętrowy ze skośnym, pomarańczowym dachem. Po dziedzińcu przechadzają się ludzie i przejeżdża powóz. Niebo błękitne, częściowo przysłonięte białymi chmurami. Pod ilustracją biały prostokąt z czarnym, ozdobnym, niewyraźnym napisem.

RL1v1Bdcs9oun

Na ilustracji fasada zamku. Z prawej i lewej strony identyczne dobudówki. Na przedniej ścianie dużo okienek. Na dachu okienka i kominy. Wejście z kolumnami.

W „artykułach henrykowskich” sprecyzowano, że król miał obowiązek zwoływać sejmy co najmniej raz na dwa lata i były to tzw. sejmy zwyczajne (czyli ordynaryjne). Jeśli zaistniała konieczność dodatkowego zwołania sejmu, to sejm taki nazywano nadzwyczajnym (ekstraordynaryjnym). Ponadto były sejmy konwokacyjne zwoływane przez prymasa-interreksainterreksinterreksa podczas bezkrólewia, na których ustalano termin elekcji. Sejm elekcyjny dokonywał wyboru króla i określał stawiane mu warunki. Sejm koronacyjny powiązany był z koronacją króla i zaprzysiężeniem praw.

Sejmy miały ściśle określony, choć raczej zwyczajowy tryb procedowania. Uchwały sejmu, zwane „konstytucjami”, sporządzano w kancelarii i ogłaszano drukiem.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

R1bbovXOHJHHN

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Kształtowanie się sejmu walnego”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Kształtowanie się sejmu walnego”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1bbovXOHJHHN

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Kształtowanie się sejmu walnego”. Następnie pojawia się dr Robert Kołodziej z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o zaczesanych do tyłu włosach, w okularach i w białej koszuli. Za nim ciemne tło. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Robert Kołodziej, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”.

Prawo do oporu – między konfederacją a rokoszem

Początkowo tylko król mógł zwoływać sejmik i sejm, dopiero później powstały takie typy tych instytucji, które mogły się odbywać bez aprobaty królewskiej. Wszelkie zjazdy szlachty bez wiedzy władcy mogły zostać uznane za bunt przeciw niemu. Jeśli zatem stan szlachecki uznał poczynania władcy za „bezprawne”, dochodziło do zbrojnego przeciwstawienia się jego działaniom. Takie poczynania nazywano rokoszemt7T32pr9ct_000tp004rokoszem. Natomiast pospolite ruszenie zwoływane w celu poparcia poczynań króla nazywano „konfederacjąt7T32pr9ct_000tp005konfederacją”.

Prawo do oporu wobec władcy miało w Polsce średniowieczny rodowód (por. np. sprawę św. Stanisława), ale jego precyzyjne sformułowanie odnajdziemy dopiero w przywileju mielnickim z 1501 r., w którym dopuszczano możliwość zwolnienia z obowiązku dochowania wierności władcy, jeśli ten nie przestrzega praw. Tezy te zostały powtórzone w postanowieniach „Konfederacji warszawskiej” z 1573 r., skąd przetransponowano je do „artykułów henrykowskicht7T32pr9ct_000tp006artykułów henrykowskich”, swoistej „konstytucji Rzeczypospolitej Obojga Narodów”.

Przedstawicielstwa stanowe w różnych krajach europejskich: sejm Rzeszy, parlament angielski, stany generalne we Francji, sobór ziemski w Rosji.

Polski sejm nie był czymś wyjątkowym w systemach politycznych panujących w Europie. Praktycznie nie było kraju, w którym nie powstałoby przedstawicielstwo stanowe. Przykładowo we Francji funkcjonowały tzw. „stany generalnet7T32pr9ct_000tp007stany generalne”, które jednak zwoływano niezwykle rzadko, ponieważ królowie francuscy zdobyli sobie prawo do nakładania podatku bez ich zgody. Najwięcej podobieństw do sejmu polskiego wykazywał parlament angielskit7T32pr9ct_000tp008parlament angielski, decydujący o podatkach i niemal wszystkich ważniejszych zmianach w zakresie prawa.

Zdecydowanie inny charakter miał natomiast „Sejm Rzeszyt7T32pr9ct_000tp009Sejm Rzeszy”, czyli organ przedstawicielski w Świętym Cesarstwie Rzymskim Narodu Niemieckiegot7T32pr9ct_000tp00AŚwiętym Cesarstwie Rzymskim Narodu Niemieckiego. Było to zgromadzenie udzielnych władców terytorialnych wolnych miast oraz samego cesarza. Jednak zakres decyzji, jakie mogło ono podejmować, był bardzo mały, nie obejmował np. spraw podatkowych, a spraw wojskowych i politycznych dotyczył w ograniczonym zakresie.

R2fKoaOG4j5YV

Na czarno‑białym rysunku wnętrze sali sejmowej na której znajdują się członkowie sejmu. Po lewej stronie na tronie siedzi mężczyzna z brodą. Naprzeciwko niego stoi dwóch mężczyzn. Za nimi stół na którym leżą dokumenty a przy którym siedzą dwie osoby. Wokół mężczyzny z brodą w półokręgu siedzi w ławkach kilkudziesięciu mężczyzn. W tle widać okna. Na ścianie obrazy. Na suficie sklepienia łukowe.

R1Nqmyq9fKHVK

Na ilustracji kilkadziesiąt osób.. W środku siedzący na tronie król. Wokół niego siedzi ośmioro ludzi, czterech po prawej i czterech po lewej. Pod jego nogami siedzą dwie osoby. Kobieta trzyma w ręku kulę, a mężczyzna leży oparty o lwa. Za nogami tego mężczyzny położone zostały owoce, a nad owocami widać kolejną kobietę, która trzyma wazon. Po lewej oraz prawej stronie w rogu ilustracji stoi po trzech mężczyzn, mających na głowach kapelusze. Podłoga w kratkę.

Zgromadzenie stanowe w Rosji, tzw. „sobór ziemskit7T32pr9ct_000tp00Bsobór ziemski”, powstał stosunkowo późno,
bo dopiero w 1549 r. Najważniejszą rolę odegrał w chwilach braku legalnego dziedzica dynastii panującej – to na soborze ziemskim w 1613 r. na cara wybrano Michała Romanowat7T32pr9ct_000tp00CMichała Romanowa.

R1OR1bQX6afbz

Obraz przedstawia zebranie kilkuset ludzi, słuchających człowieka, który stoi blisko tronu i czyta ze zwoju. Na tronie, umiejscowionym na podwyższeniu, po lewej stronie siedzi człowiek ubrany w długie szaty i koronę. W tle widoczne są okna oraz kolumny.

R1Z0LTtdjgT6X

Na obrazie wnętrze sali na której znajdują się ludzie w czasie zgromadzenia Dumy. po lewej stronie obrazu na tronie częściowo tyłem a częściowo bokiem do widza, siedzi mężczyzna. Ma on ciemne włosy, brodę i wąsy. Ma głowie nakrycie głowy - piuska, ubrany jest w długą kolorową szatę. Przed nim siedzi kilku mężczyzn a jeden miedzy nimi stoi. Po lewej stronie władcy stoją trzy osoby. Ściany są zdobione motywami kwiatowymi. Na suficie żyrandol. Ściany pomieszczenia są pomalowane różnymi kolorami motywem kwiatowym. Podłoga w trzech kolorach we wzorach z kwadratów i trójkątów.

Prawo do oporu w innych krajach Europy

Prawo do oporu miało długą tradycję w europejskich systemach politycznych. Wydana w 1215 r. przez króla Anglii Jana bez Ziemit7T32pr9ct_000tp00DJana bez Ziemi Wielka Karta Swobód gwarantowała przestrzeganie przez władcę praw i przywilejów, a w przypadku niedotrzymywania tego zobowiązania dawała prawo do zbrojnego oporu.

Podobne zapisy znalazły się także w wydanej dla Królestwa Węgier „Złotej Bulli”
z 1222 r., a węgierskie rozwiązania prawne często bywały wykorzystywane przez stany w Polsce.

RLzkKn7qgrisC

Zdjęcie przedstawia dokument z pieczęcią, który został położony na czerwonym atłasie. Dokument zapisany bardzo gęsto z obu stron.

Praktycznie ukształtowały się dwa wzorce postaw wobec władzy łamiącej prawo (przywileje): angielski i francuski. W pierwszym przypadku dopuszczano prawo do przeciwstawienia się samowoli władcy. Wykorzystane to zostało przeciwko Karolowi I Stuartowit7T32pr9ct_000tp00EKarolowi I Stuartowi i doprowadziło w 1640 r. do tzw. „rewolucji angielskiejt7T32pr9ct_000tp00Frewolucji angielskiej”. W konsekwencji osądzono i skazano króla na śmierć (1649 r.).

RRWit23DtotFk

Na ilustracji przedstawiono kilkaset ludzi, którzy stoją dookoła i patrzą na podest w centrum. Na podeście znajduje się sześć osób. W tle widać mury wysokiego budynku z oknami, a w nich patrzące się osoby oraz zachmurzone niebo. Na górze ilustracji trzy portrety mężczyzn.

W modelu francuskim upowszechniła się zasada głoszona przez Jeana Bodina, dopuszczająca jedynie bierny opór wobec bezprawnych poczynań władcy. Można było „uciekać, chronić się w lasach”, ale bez prawa do czynnego, zbrojnego oporu.
Ta postawa również w końcu doprowadziła do wystąpienia przeciwko królowi (1789 r.) i ścięcia jego głowy podczas rewolucji francuskiej (1793 r.).

R1c3cnzSgdt6D

Obraz przedstawia ogromną salę, w której znajduje się kilka tysięcy osób. Siedzą w rzędach z prawej i lewej strony oraz z przodu. Na środku siedzi przy stole sześć osób. W oddali widać scenę, na której także siedzą ludzie, a w centrum znajduje się tron. Na tronie siedzi człowiek. Nad sceną wisi duży baldachim. Po jego lewej i prawej stronie znajdują się kurtyny. Po lewej stronie ilustracji widać balkony z ludźmi. W sali ogromny zdobiony różnymi wzorami sufit. Po lewej i prawej stronie sali - kolumny.

R1c45qjORthbo

Na obrazie wnętrze sali w której znajduje się kilkadziesiąt osób. Po lewej stronie obrazu na podwyższeniu ze schodami, na tronie siedzi człowiek w szerokim nakryciu głowy. Wokół niego zgromadzeni, siedzą w ławkach. Większość mężczyzn w togach i z perukami na głowach. Pod schodami znajduje się stół z obrusem, przy którym siedzi piątka mężczyzn. Przed stołem kilkadziesiąt mężczyzn, wśród nich duchowni. Po prawej stronie kolumny z balkonem, a pomiędzy kolumnami siedzą kobiety oraz stoją żołnierze.