Dla nauczyciela

Autorka: Marzenna Śliwka

Przedmiot: Język polski

Temat: Adam Zagajewski – czym jest poezja i sztuka?

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

II. Kształcenie językowe.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

13) rozumie i określa związek wartości poznawczych, etycznych i estetycznych w utworach literackich.

Lektura uzupełniająca

16) wybrane wiersze poetów polskich i obcych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

wyjaśnia, na czym polega koncepcja sztuki i poezji w twórczości Adama Zagajewskiego,
charakteryzuje sposób przedstawienia czasu w wierszu Poezja jest poszukiwaniem blasku,
interpretuje motyw światła w wierszu Poezja jest poszukiwaniem blasku.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
dyskusja;
z użyciem e‑podręcznika.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie zapoznają się z medium w sekcji „Mapa myśli” i wykonują polecenie 1.
Nauczyciel przygotowuje kilka obrazów, w których ważnym elementem jest światło (zob. Materiały pomocnicze).

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel zapoznaje uczniów z celami lekcji. Następnie wyświetla na tablicy pytanie: Czym dla Ciebie są sztuka i poezja? i prosi uczniów o zapis własnych refleksji. Notatki zostają odczytane na głos.
Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel wyświetla na tablicy przygotowaną galerię obrazów. Prosi uczniów o podzielenie się wrażeniami. Zadaje pytania: Jaką funkcję pełni światło w malarstwie? Które elementy są wyraźniejsze dzięki plamom światła? Co symbolizuje światło? Na tablicy pojawia się cytat: „Światło i cień to najpewniejsze środki do poznawania kształtów wszystkich ciał” (Leonardo da Vinci).
Jeden z uczniów odczytuje wiersz Zagajewskiego. Nauczyciel rozpoczyna rozmowę na temat odbioru tekstu.
Uczniowie wykonują ćwiczenia 1–3 (sekcja: „Sprawdź się”).
Na tablicy nauczyciel wyświetla jednocześnie dwa zdjęcia przedstawiające światło (np. świeca) i czas (klepsydra). Prosi uczniów o określenie symboliki. W dalszej części uczniowie wykonują ćwiczenia 5–7 z sekcji „Sprawdź się”. Następuje dzielenie się wnioskami, które nauczyciel komentuje.
Uczniowie wykonują w parach polecenie 2 z sekcji „Mapa myśli”. Po określonym czasie kilkoro uczniów prezentuje odpowiedzi. Nauczyciel udziela komentarza zwrotnego.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel wyświetla cytat: Zagajewski jest świeckim mistykiem. (…) Pod jego piórem wiersz koncentrycznie zwija się do samej istoty, do rdzenia, w taki sposób jak biała róża światła obraca się w Raj w finale »Boskiej Komedii«, nietykalna w swej niewinności. U niego dusza jest tak widoczna w swoich przejawach, jak rzeczywista tkanina, jak liście lipy lub para zniszczonych buciorów. Duszę można odnaleźć nawet w czarnym, zatrutym kanale. (Derek Walcott). Prosi uczniów, by skomentowali tę wypowiedź w kontekście lekcji i interpretacji wiersza A. Zagajewskiego.
Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenie 8 (sekcja: „Sprawdź się”).

Materiały pomocnicze:
• Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990.
• Anna Czabanowska‑Wróbel, „i cień i światło…” O twórczości Adama Zagajewskiego, Kraków 2015.
• Anna Czabanowska‑Wróbel, Poszukiwanie blasku: o poezji Adama Zagajewskiego, Kraków 2015.
• Propozycje obrazów:

G. van Honthorts, Chrystus przed Kajfaszem, 1616,
G. de la Tour, Pokutująca Magdalena, ok. 1640,
H. Steenwyck, Martwa natura, 1640,
J. Vermeer, Mleczarka, 1658,
W. Blake, Stworzenie świata (Urizen stwarzający świat) , 1794,
W. Turner, Flint Castle, 1838,
C. Monet, Impresja – Wschód słońca, 1872.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się