SCENARIUSZ LEKCJI

Autorzy: Małgorzata Luc, Jacek Szmańda

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Krajobrazy Polski: krajobraz komunikacyjny (np. węzeł transportowy komunikacyjny Kraków – Balice)

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa III

Podstawa programowa

XIV. Zróżnicowanie krajobrazowe Polski: krajobraz wód powierzchniowych, bagienno‑łąkowy, leśny, górski ponad granicą lasu, rolniczy – wiejski, podmiejski i rezydencjalny, małomiasteczkowy, wielkich miast, przemysłowy, górniczy, komunikacyjny.

Uczeń:

1) rozpoznaje na podstawie materiałów źródłowych (map, fotografii naziemnych i lotniczych, obrazów satelitarnych) rodzaj pokrycia terenu i wyróżnia główne cechy wybranych krajobrazów w Polsce: krajobraz wód powierzchniowych (np. Wielkie Jeziora Mazurskie), leśny (np. Puszcza Białowieska), bagienno‑łąkowy (np. Biebrzański Park Narodowy), górski ponad granicą lasu (np. Karkonosze), rolniczy – wiejski (np. Roztocze), podmiejski i rezydencjalny (np. miejscowości podwarszawskie), małomiasteczkowy (np. Tykocin), wielkich miast (np. Poznań), przemysłowy (np. Dąbrowa Górnicza – obszar kombinatu metalurgicznego), górniczy (np. obszar kopalni Bełchatów), komunikacyjny (np. węzeł transportowy komunikacyjny Kraków – Balice);

2) podaje ważniejsze czynniki kształtujące wybrane krajobrazy.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• umiejscawia typ krajobrazu komunikacyjnego w typologii krajobrazów,

• wymienia cechy i typy krajobrazu komunikacyjnego,

• wyjaśnia pojęcie krajobrazu multisensorycznego,

• wymienia sposoby kształtowania krajobrazu komunikacyjnego,

• rozpoznaje różne typy krajobrazów komunikacyjnych.

Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)

Metody i techniki nauczania: pokaz multimedialny, miniwykład, dyskusja

Formy zajęć: praca indywidualna, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, tablica interaktywna/tablety

Materiały pomocnicze

Chmielewski T., Myga‑Piątek U., Solon J., Typologia aktualnych krajobrazów Polski, „Przegląd Geograficzny” 2015, t. 87, z. 3, s. 377–408.

Kuciński K., Geografia ekonomiczna. Zarys teoretyczny, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2002.

Myga‑Piątek U., Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne, Uniwersytet Śląski, Katowice 2012.

Plit J., Widoki z arterii komunikacyjnych „przód i tył miejscowości”, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego” 2012, nr 18, s. 140–148.

Trzepacz P., Luc M., Użytkowanie ziemi w sąsiedztwie portów lotniczych Polski, [w:] Miasto w badaniach geografów, P. Trzepacz, J. Więcław‑Michniewska, A. Brzosko‑Sermak, A. Kołoś (red.), IGiGP UJ, Kraków 2015, s. 315–334.

Wolak B., Dawne mapy w badaniach krajobrazu komunikacyjnego, „Z Dziejów Kartografii” 2018, t. 22, s. 131–146.

Zielińska E., Analiza rynku usług kolejowych w Polsce, „Autobusy” 2017, nr 12, s. 672–676.

Podstawowym materiałem pomocniczym są zdjęcia lotnicze (ortofotomapy), na podstawie których powstała większość rycin zawartych w materiale lekcji.

PRZEBIEG LEKCJI

Przed lekcją uczniowie powinni zapoznać się z e‑materiałem i z filmem edukacyjnym.

Faza wstępna

• Czynności organizacyjne.

• Nauczyciel podaje temat i cele lekcji.

• Nauczyciel przedstawia uczniom pojęcie krajobrazu komunikacyjnego oraz jego typologię.

• Nauczyciel prowadzi dyskusję kierowaną na temat zmian w krajobrazie spowodowanych rozwojem infrastruktury drogowej, kolejowej i lotniczej. Zwraca uwagę na doświadczenia uczniów, wynikające z ich podróżowania po Polsce.

Faza realizacyjna

• Nauczyciel wraz z uczniami przeprowadza interpretację zdjęć lotniczych (ryc. 1 i ryc. 2) ukazujących zmiany w krajobrazie, powstałe na skutek utworzenia węzła komunikacyjnego Wielicka koło Krakowa.

• Nauczyciel podejmuje z uczniami dyskusję na temat możliwości wprowadzenia do krajobrazu takich zmian, które zmniejszą skalę dewastacji i uatrakcyjnią krajobraz.

• Następnie uczniowie analizują obszar silnie zdewastowanego krajobrazu – Łódź Olechów (ryc. 4). Zastanawiają się, czy istnieje możliwość, by zaspokoić potrzebę powstawania takich centrów logistyczno‑dystrybucyjnych przy jednoczesnym zminimalizowaniu antropopresji.

• W dalszej kolejności nauczyciel prosi uczniów o wymienienie portów lotniczych w Polsce, a następnie podaje fakty i liczby związane z ilością i rozmieszczeniem lądowisk samolotów w kraju, analizując ryc. 5. Zwraca uwagę na mylącą skalę wpływu tego rodzaju komunikacji na krajobraz, niewidoczną w tych liczbach. Faktycznie bowiem wpływ ten należy rozpatrywać w aspekcie nie tylko powierzchni portu, ale również otaczającej go przestrzeni oraz krajobrazu multisensorycznego. Wprowadzone zostaje więc pojęcie krajobrazu multisensorycznego.

• W celu sprawdzenia pozyskanej wiedzy uczniowie wykonują ćwiczenia z bloku „Sprawdź się”. Nauczyciel czuwa nad przebiegiem wykonania zadania.

Faza podsumowująca

• Nauczyciel podsumowuje najważniejsze typy krajobrazu komunikacyjnego związanego z transportem drogowym, kolejowym i lotniczym oraz wskazuje na konieczność kształtowania krajobrazów komunikacyjnych w sposób zwiększający ich atrakcyjność, harmonię i zmniejszający negatywne skutki antropopresji.

• Nauczyciel przypomina cele zajęć.

• Nauczyciel ocenia pracę uczniów podczas lekcji, biorąc pod uwagę ich zaangażowanie i możliwości.

Zadanie domowe

• Zanim zacznie się proponować własne rozwiązania kształtowania krajobrazu, warto przyjrzeć się dobrym przykładom z różnych miejsc świata. Poszukaj w internecie lub książkach 5 przykładów zharmonizowanych, estetycznych, ciekawych węzłów komunikacji drogowej na świecie. Poszukiwania możesz zacząć od Chin, tam jest wiele takich przykładów, m.in. w Szanghaju. Następnie wypisz co najmniej 5 cech, które sprawiają, że miejsca te – pomimo silnej antropopresji – są zharmonizowane, estetyczne i ciekawe.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Film edukacyjny może zostać wykorzystany w ramach innych lekcji z działu dotyczącego zróżnicowania krajobrazowego Polski (zakres rozszerzony: XIV). Może znaleźć zastosowanie na zajęciach poświęconych konfliktom na linii człowiek – środowisko przyrodnicze (zakres podstawowy: XIII. 8). Kontekstowo może zostać wykorzystany na lekcji dotyczącej wad i zalet różnych rodzajów transportu (zakres podstawowy: XII. 4).