Dla nauczyciela
Scenariusz zajęć
Autor: Agnieszka Pieszalska
Temat: Znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka
Przedmiot: biologia
Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym
Podstawa programowa
Zakres rozszerzony
VI. Bakterie i archeowce. Uczeń:
5) przedstawia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka, w tym wywołujących choroby człowieka (gruźlica, tężec, borelioza, salmonelloza, kiła, rzeżączka).
Kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne
Uczeń:
omówia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka;
określa pozytywne i negatywne znaczenie bakterii dla funkcjonowania przyrody i gospodarki człowieka.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm;
IBSE (nauczanie przez dociekanie naukowe).
Metody i techniki nauczania:
pogadanka;
metoda „5x5x5”;
drzewo decyzyjne;
praca z tekstem;
mapa pojęć;
ćwiczenia interaktywne.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
pięć arkuszy papieru A4 z drzewem decyzyjnym,
flamastry;
czerwone i zielone karteczki (po jednej czerwonej karteczce i jednej zielonej dla każdego ucznia).
Faza wstępna
1. Nauczyciel wyjaśnia, że bakterie zasiedlają różne środowiska życia, nawet takie, które odznaczają się skrajnymi warunkami fizykochemicznymi np. gorące źródła, solanki, lód podbiegunowy, podmorskie kominy hydrotermalne.
2. Nauczyciel przypomina budowę komórki bakteryjnej, tłumaczy uczniom, że bakterie są najmniejszymi, najstarszymi i najprostszymi organizmami. Dzięki swojej budowie, procesom metabolicznym i dużej różnorodności są wszechobecne i pełnią istotne funkcje w przyrodzie i gospodarce człowieka.
3. Nauczyciel podaje cele lekcji i formułuje jej temat.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel dzieli klasę na pięć grup po pięć osób, zgodnie z instrukcją zamieszczoną w materiałach pomocniczych.
2. Po zajęciu miejsc uczniowie, na podstawie tekstu głównego i map pojęć zawartych w e‑materiale, opracowują w grupach wyznaczone przez nauczyciela zagadnienia. Nauczyciel zachęca podopiecznych, aby wszyscy zaangażowali się w wykonanie zadania, gdyż w kolejnej części ćwiczenia każdy uczeń będzie musiał zaprezentować wyniki pracy swojej grupy.
Zagadnienia do opracowania przez uczniów:
Grupa A – rola bakterii w obiegu materii, zakwit wód, związki antagonistyczne z roślinami i zwierzętami.
Grupa B – znaczenie bakterii w obiegu pierwiastków.
Grupa C – związki protekcjonistyczne z roślinami i zwierzętami.
Grupa D – wykorzystanie bakterii w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, medycynie estetycznej.
Grupa E – wykorzystanie bakterii w rolnictwie i ochronie środowiska.
3. Nauczyciel obserwuje pracę grup, upewnia się, czy zagadnienia zostały właściwie zrozumiane, odpowiada na pytania, a w razie potrzeby udziela dodatkowych instrukcji.
4. Po upływie wyznaczonego czasu, nauczyciel numeruje stoły od jeden do pięciu. Prosi podopiecznych, żeby usiedli przy stołach oznaczonych numerami odpowiadającymi cyfrom widniejącym na wcześniej wylosowanych przez nich kartkach. W ten sposób przy każdym stole powinien znaleźć się jeden przedstawiciel każdej z poprzednio utworzonych grup. Po zmianie miejsc prowadzący wyznacza ok. 5 min na omówienie wszystkich zagadnień przez każdą grupę.
5. Nauczyciel podsumowuje omawiane przez uczniów zagadnienia.
6. Każda grupa otrzymuje kartki z drzewem decyzyjnym (plik do pobrania znajduje się w materiałach pomocniczych). Uczniowie określają pozytywne i negatywne skutki działania bakterii w przyrodzie i w życiu człowieka. Następnie wypracowują wspólne rozwiązanie postawionego przed nimi problemu: „Bakterie – sprzymierzeńcy czy wrogowie?”.
7. Grupy prezentują swoje drzewa decyzyjne. Uczniowie omawiają i porównują przedstawione rozwiązania.
8. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne nr 6‑8. Chętne osoby przedstawiają swoje odpowiedzi na forum klasy i konfrontują je z rozwiązaniami kolegów. Nauczyciel koryguje ewentualne błędy.
Faza podsumowująca
1. Każdy uczeń otrzymuje dwie karteczki – jedną w kolorze czerwonym, drugą w kolorze zielonym.
2. Ochotnik odczytuje zdania podsumowujące lekcję, zamieszczone w materiale dodatkowym. Uczniowie oceniają ich prawdziwość: jeśli odczytane zdanie uznają za prawdziwe, podnoszą zieloną kartkę; jeśli uznają je za fałszywe – podnoszą kartkę czerwoną. Wskazane przez nauczyciela osoby korygują zdania fałszywe.
Praca domowa
Uczniowie wykonują wskazane przez nauczyciela ćwiczenia interaktywne oraz polecenia odnoszące się do map pojęć zamieszczonych w e‑materiale.
Materiały pomocnicze
1. Metoda „5x5x5”– instrukcja dla nauczyciela
Przed lekcją nauczyciel oznacza pięć stołów literami „A”, „B”, „C”, „D” i „E”. Przygotowuje także niewielkie kartki, na których wypisuje litery i cyfry: „A1”, „A2”, „A3”, „A4”, „A5”, „B1”, „B2” itd., aż do „E5”. Aby podzielić uczniów na grupy, rozdaje im losowo kartki, a następnie prosi, żeby usiedli przy stołach oznaczonych literami, które odpowiadają literom na otrzymanych kartkach. Podczas drugiej części ćwiczenia nauczyciel numeruje stoły od jeden do pięciu, a uczniowie siadają przy stołach oznaczonych numerami, które odpowiadają cyfrom widniejącym na ich kartkach.
2. Zdania podsumowujące lekcję
Bakterie potrafią rozkładać złożone związki organiczne do prostych związków nieorganicznych.
Bakterie należą do konsumentów ostatniego rzędu.
Bakterie przyczyniają się do krążenia azotu i węgla w przyrodzie.
Bakterie z rodzaju Azotobacter mają zdolność wiązania azotu cząsteczkowego NIndeks dolny 22 i redukowania go do amoniaku NHIndeks dolny 33.
Bakterie brodawkowe pasożytują na roślinach motylkowych, zabierając im produkty fotosyntezy oraz azot.
Bakterie występujące w przewodzie pokarmowym człowieka dostarczają witamin K i B.
Rozkład celulozy w jelicie u termitów jest możliwy dzięki enzymom produkowanym przez krętki.
Przy produkcji kefirów wykorzystuje się zdolności bakterii do tlenowego rozkładu węglowodanów.
Do chorób człowieka wywołanych przez bakterie należą między innymi borelioza, gruźlica i różyczka.
Bakterie wykorzystuje się do biologicznego oczyszczania ścieków, gdyż rozkładają one związki organiczne do prostych związków nieorganicznych.
Bakterioza to symbioza bakterii z innymi organizmami.
3. Drzewo decyzyjne do pobrania
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium
Nauczyciel może wykorzystać mapy pojęć zamieszczone w e‑materiale do podsumowania lekcji: ułatwią uczniom uporządkowanie wiedzy zdobytej na lekcji.