SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Włodzimierz Juśkiewicz

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Działalność wód fluwioglacjalnych

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa I

Podstawa programowa

V. Litosfera: związek budowy wnętrza Ziemi z tektoniką płyt litosfery, procesy wewnętrzne i zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich skutki, skały.

Uczeń:

3) charakteryzuje główne procesy zewnętrzne modelujące powierzchnię Ziemi (erozja, transport, akumulacja) oraz skutki rzeźbotwórczej działalności rzek, wiatru, lodowców, lądolodu i mórz oraz wietrzenia.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

Cele operacyjne

Uczeń:

• wyjaśnia, czym są wody fluwioglacjalne,

• wymienia główne formy terenu związane z wodami fluwioglacjalnymi,

• wyjaśnia, w jaki sposób powstały formy fluwioglacjalne,

• omawia cechy wybranych form fluwioglacjalnych.

Strategie nauczania: asocjacyjna, operacyjna

Metody i techniki nauczania: metoda tekstu przewodniego, dyskusja, debata, burza mózgów

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale, atlasy geograficzne, mapa podkładowa Polski, mapa geologiczna Polski

Materiały pomocnicze

Jania J., Glacjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.

Mizerski W., Geologia dynamiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

• Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć, zadając pytania: Czy ktoś z was odwiedzał Bory Tucholskie lub inny kompleks leśny na północy Polski? Dlaczego rosną tam głównie sosny? Jakie występuje tam podłoże skalne i jak mogło powstać?

• Następnie nauczyciel kieruje dyskusją tak, by uczniowie wymieniali jak najwięcej obszarów i form fluwioglacjalnych. Dlaczego pomiędzy obszarami wysoczyznowymi znajdują się zajęte przez bory obszary piaszczyste? Skoro cały teren zajęty był przez lodowiec, to dlaczego obecnie nie wszystkie powierzchnie pokrywa glina? Co się z nią stało? Skąd pochodziła woda, która mogła je rozmyć?

• Nauczyciel informuje, jakie cele uczniowie będą realizować:

  1. poznanie definicji wód fluwioglacjalnych,

  2. poznanie efektów działania wód fluwioglacjalnych,

  3. opracowanie występowania form fluwioglacjalnych (sandrów, ozów, kemów, rynien polodowcowych, pradolin) w Polsce.

Faza realizacyjna

• Nauczyciel pyta uczniów, co rozumieją pod pojęciem wód fluwioglacjalnych. Po wysłuchaniu propozycji zapisuje termin na tablicy i objaśnia dosłowny sens nazwy odnoszący się do wody, środowiska fluwialnego i środowiska glacjalnego. Nauczyciel prosi uczniów o podanie przykładów jednego i drugiego środowiska. W razie potrzeby przypomina o zlodowaceniach plejstoceńskich w Polsce. W dalszej kolejności chętny uczeń proszony jest o pokazanie na mapie Polski, gdzie mogą występować dowody działalności wód fluwioglacjalnych, pomaga mu klasa, która dyskutuje i podaje różne pomysły. Nauczyciel moderuje burzę mózgów, potwierdzając właściwe odpowiedzi.

• Po zakończeniu burzy mózgów nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z częścią Przeczytaj e‑materiału i zweryfikowanie trafności swoich propozycji. Następuje dyskusja. Uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami.

• Uczniowie zapoznają się z animacją. Nauczyciel prosi o dobranie się w pary lub grupy. Każda para otrzymuje atlas geograficzny, mapę podkładową Polski oraz – jeśli w klasie nie ma dużej mapy geologicznej – zarys budowy geologicznej Polski. Zadaniem uczniów jest przeanalizowanie i naniesienie na podkład zasięgów większych sandrów plejstoceńskich, w miarę możliwości wyznaczenie ich osi korelujących z kierunkiem odpływu wód, a także naniesienie przebiegu pradolin oraz zaznaczenie występowania rynien polodowcowych, ozów i kemów. Ostatecznie uczniowie powinni przeanalizować, gdzie odpływały wody z lodowców pokrywających kiedyś Pomorze i Mazury, a jak odpływają obecnie.

• Nauczyciel wyjaśnia zadanie uczniom i określa czas na jego wykonanie na około 10 minut. Po rozpoczęciu nauczyciel może pomóc uczniom, skupiając ich uwagę na:

  • wskazaniu dużych obszarów piaszczystych i wskazaniu uczniom, które z nich zaznaczyć (większe sandry),

  • pokazaniu przebiegu pradolin,

  • pomocy w wykreśleniu osi sandrów,

  • wskazaniu występowania rynien polodowcowych, ozów i kemów,

  • omówieniu ogólnego kierunku odpływu wód w plejstocenie (na zachód).

• Gdy wszystkie grupy skończą, nauczyciel prosi wybrane lub wszystkie zespoły o przedstawienie rezultatów pracy i uzasadnienie swojego wyboru (zależnie od liczby uczniów). Uczniowie omawiają, jak powstają poszczególne formy fluwioglacjalne. Na końcu nauczyciel podsumowuje wszystkie odpowiedzi i objaśnia, jak odpływały wody fluwioglacjalne w plejstocenie oraz – jeśli mapa w sali lekcyjnej jest wystarczająco szczegółowa – wskazuje na niej większe rynny.

Faza podsumowująca

• Nauczyciel zadaje uczniom następujące pytania: czego dowiedzieliście się na dzisiejszej lekcji? co było dla was najciekawsze? o czym chcielibyście dowiedzieć się więcej?

• Następuje krótka dyskusja podsumowująca treści poruszone podczas lekcji. W razie potrzeby prowadzący wyjaśnia kwestie sporne i problematyczne, odpowiada na dodatkowe pytania uczniów. Przystępują oni do indywidualnego rozwiązywania ćwiczeń z sekcji Sprawdź się. Zadania, których nie zdążą rozwiązać w klasie, można zadać jako pracę domową.

• Nauczyciel ocenia pracę uczniów podczas lekcji, biorąc pod uwagę ich zaangażowanie i możliwości.

Praca domowa

• Zapoznaj się z opisem środowiska fluwioglacjalnego, w którym niezwykle ważną rolę odgrywa woda. Jakie obszary Polski zostały przez nią ukształtowane? Jeśli mieszkasz w takim miejscu, czy jesteś w stanie powiedzieć, jak wody związane z lądolodem ukształtowały krajobraz wokół Ciebie?

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Animacja 3D może być wykorzystania w fazie podsumowującej lekcję, dla utrwalenia zdobytych wiadomości, a także podczas innych lekcji, np.: Rzeźbotwórcza działalność lodowców i lądolodów – porównanieP7JQaygvaRzeźbotwórcza działalność lodowców i lądolodów – porównanie, Wpływ lodowców na rzeźbę gór polskichPbJuAaiqRWpływ lodowców na rzeźbę gór polskich, Akumulacyjna działalność lodowców górskichP5LVQLu42Akumulacyjna działalność lodowców górskich, jak również podczas powtórzenia wiadomości dotyczących geologicznych czynników zewnętrznych.