Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autorki: Anna Ruszczyk
Przedmiot: geografia
Temat zajęć: System rzeczny wraz z dorzeczami.
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa I
Podstawa programowa
IV. Dynamika procesów hydrologicznych: ruchy wody morskiej, wody podziemne i źródła, ustroje rzeczne, typy jezior.
Uczeń:
rozpoznaje i opisuje cechy ustrojów rzecznych na świecie, w tym ustroju rzeki płynącej najbliżej jego szkoły.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
definiuje system rzeczny i dorzecze,
zna elementy systemu rzecznego,
wydziela działy wodne, dorzecza, zlewnie i wskazuje dopływy, korzystając z mapy.
Strategie nauczania: asocjacyjna, problemowa
Metody nauczania: pogadanka, dyskusja, mapa mentalna, praca z mapą, schematem, praca z grafiką interaktywną
Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach
Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy/tablety, e‑materiał, podręcznik, atlas geograficzny, arkusze papieru, guma mocująca, pisaki, schematy systemów rzecznych narysowane przez nauczyciela, mapa fizyczna świata, mapa fizyczna Polski
Materiały pomocnicze
J. Balon, J. Desperak, Tablice geograficzne, Świat Książki, Warszawa 2003, s. 323–345.
L.K. Dawydow, A.A. Dmitrijewa, N.G. Konkina, Hydrologia ogólna, PWN, Warszawa 1979.
Faza wprowadzająca
Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć. Prosi uczniów o wyjaśnienie terminu rzeka; wskazanie na mapie fizycznej świata Amazonki; następnie uczniowie wyszukują informacje dotyczące jej długości, źródeł, ujścia, dopływów, zasilania rzeki.
Krótka pogadanka, której efektem ma być wprowadzenie (przypomnienie) pojęcia dorzecze.
Faza realizacyjna
Uczniowie, przy pomocy e‑materiału i podręcznika, wyjaśniają pojęcia: dopływ (w tym prawobrzeżny i lewobrzeżny, stały i okresowy), system rzeczny, dział wodny, zlewisko – praca w parach.
Następnie nauczyciel inicjuje krótką dyskusję na temat przyczyn zróżnicowania sieci rzecznej na Ziemi.
Uczniowie wskazują na mapie świata najdłuższe rzeki (można wykorzystać tabelę z e‑materiału), dyskutują o ich systemach rzecznych i uwarunkowaniach, które na nie wpływają.
Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy – ich zadaniem jest opracowanie mapy mentalnej dotyczącej wybranego układu sieci rzecznej (układ dendryczny, promienisty, koncentryczny, prostokątny).
Uczniowie, tworząc mapę mentalną, mają za zadanie również podać (oraz wskazać na mapie) przykłady rzek do danego układu.
Po upływie określonego przez nauczyciela czasu (ok. 6–8 minut) uczniowie przyczepiają swoje prace na tablicy; przedstawiciele grup omawiają poszczególne układy, wskazują rzeki na mapie fizycznej świata.
Nauczyciel ocenia pracę każdej z grup (treść i formę wypowiedzi), w razie potrzeby uzupełnia.
Następnie nauczyciel rozdaje uczniom schematy narysowanych przez siebie dwóch różnych systemów rzecznych – na jednej kartce obok siebie dwa dowolne systemy rzeczne (każda z rzek ma źródła, ujście, dopływy prawo- i lewobrzeżne).
Uczniowie literą „A” zaznaczają dopływy prawobrzeżne, „B” lewobrzeżne.
Następnie nauczyciel wyjaśnia, jak narysować dział wodny między dwoma dorzeczami.
Uczniowie linią przerywaną wykreślają działy wodne (każdy uczeń indywidualnie) – nauczyciel wspiera uczniów, sprawdza ich pracę.
Krótka pogadanka nauczyciela na temat wykreślania działu wodnego na mapie; uczniowie wskazują główny dział wodny na mapie fizycznej Polski (między dorzeczem Wisły i Odry), uwzględniają rzeźbę terenu.
Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z grafiką interaktywną i wykonanie zawartego tam polecenia (praca w parach). Wybrana para uczniów omawia wynik pracy na forum, pozostali uczniowie mogą uzupełniać wypowiedź. Nauczyciel czuwa nad poprawnością wykonania zadania.
Faza podsumowująca
Nauczyciel podsumowuje etapy lekcji, zestawiając je z założonymi celami; ocenia pracę uczniów, ich zaangażowanie.
Nauczyciel wprowadza do fazy ćwiczeń na podstawie poznanego materiału; uczniowie wykonują wybrane ćwiczenia z e‑materiału (liczba ćwiczeń zależy od tempa pracy uczniów). Nauczyciel pyta o ewentualne trudności i wyjaśnia je.
Uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami – co było dla nich łatwe, trudne, ciekawe.
Praca domowa
Scharakteryzuj system rzeczny i dorzecze rzeki znajdującej się w pobliżu Twojej szkoły.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium
Grafikę interaktywną można wykorzystać w trakcie lekcji (z zakresu podstawowego) dotyczącej zróżnicowania sieci rzecznej (IV. 4). Zawarta w e‑materiale grafika interaktywna może być wykorzystana do samodzielnego pogłębiania wiedzy lub do powtórzenia wiedzy przez ucznia w domu.