Autor: Anna Juwan

Temat: Rodzaje i budowa skrzeli kręgowców

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne (językiem ucznia):

• Wymienisz rodzaje skrzeli kręgowców.

• Omówisz budowę skrzeli workowatych, zewnętrznych i wewnętrznych.

• Wykażesz przystosowania w budowie skrzeli kręgowców do sprawnej wymiany gazowej w wodzie.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem komputera;

• ćwiczenia interaktywne;

• mapa myśli;

• prezentacja;

• gra dydaktyczna.

Formy pracy:

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• arkusze papieru, flamastry.

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.

2. Chętny uczeń pozyskuje samodzielnie informacje dotyczące budowy skrzeli u ryb i przygotowuje prezentację z wykorzystaniem nagrania lub zdjęć przedstawiających rybie skrzela (np. u pstrąga). Uczeń może omówić również inne rodzaje skrzeli.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Uczniowie z pomocą nauczyciela formułują cele lekcji oraz określają kryteria sukcesu.

2. Odwołanie do wcześniejszej wiedzy. Nauczyciel przypomina wiadomości z poprzedniej lekcji, zadając pytania:
   – Dlaczego przeprowadzanie dyfuzji gazów oddechowych w wodzie jest trudniejsze niż na lądzie?
   – Czym są skrzela? Dlaczego dyfuzja gazów oddechowych jest w nich utrudniona?

Faza realizacyjna:

1. Prezentacja. Część właściwa lekcji zaczyna się od prezentacji efektów pracy w domu wybranego ucznia. Pozostali uczniowie zadają pytania prezentującemu. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia informacje lub prosi o to uczniów.

2. Mapa pojęć. Uczniowie, pracując w parach, tworzą mapy pojęć związane z tematem lekcji i na podstawie treści z sekcji „Przeczytaj”.

3. Praca z multimedium („Grafika interaktywna”). Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika multimedium. Uczniowie odczytują polecenie nr 2 („Określ jedną cechę wspólną i jedną różnicę w budowie skrzeli ryb kostnoszkieletowych i chrzęstnoszkieletowych”) i wykonują je w parach, po czym dzielą się swoimi odpowiedziami na forum klasy. Następnie ochotnicy odpowiadają na pytanie nauczyciela: „W jaki sposób larwy płazów ogoniastych i bezogonowych przystosowały się do środowiska ich życia w zakresie budowy narządów wymiany gazowej?”.

4. Nauczyciel wprowadza uczniów w treść polecenia nr 3 („Określ, który rodzaj skrzeli – worki skrzelowe czy skrzela ryby – mają większą powierzchnię wymiany gazowej. Odpowiedź uzasadnij, podając jeden argument”). Uczniowie wykonują je w parach, a następnie porównują swoje rozwiązanie z innym zespołem.

5. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenie nr 7 (w którym mają za zadanie wyjaśnić – odnosząc się do tekstu źródłowego – dlaczego ryba nie może oddychać na lądzie, chociaż ma wydajniejszy narząd oddechowy niż kręgowce lądowe) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie porównują swoje odpowiedzi z najbliżej siedzącymi uczniami. Nauczyciel w razie trudności naprowadza podopiecznych na właściwe rozwiązania lub wyjaśnia wątpliwości.

6. Uczniowie w 4‑osobowych grupach wykonują ćwiczenie nr 8 („Wyjaśnij, dlaczego wymiana gazowa u ryb jest bardziej efektywna od wymiany gazowej u minoga. W odpowiedzi uwzględnij budowę narządu oddechowego”), a po upływie wyznaczonego czasu dzielą się swoimi odpowiedziami na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Wybrana osoba losuje kartkę z jednym z kluczowych zagadnień poznanych w czasie lekcji (zob. materiały pomocnicze). Układa pytanie do wylosowanego zagadnienia. Ochotnicy odpowiadają na nie. Osoba, która poprawnie udzieli odpowiedzi, losuje kolejną kartkę i układa pytanie do kolejnego zagadnienia.

2. Nauczyciel wyświetla treści zawarte w sekcji „Wprowadzenie” i na ich podstawie dokonuje podsumowania najważniejszych informacji przedstawionych na lekcji. Wyjaśnia także wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 6 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

• Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.

• „Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

• Nauczyciel może wykorzystać medium zamieszczone w sekcji „Grafika interaktywna” do podsumowania lekcji.