Scenariusz zajęć

Autor: Daria Szeliga, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Odróżnianie alkoholi od fenoli

Grupa docelowa: Uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XIV. Hydroksylowe pochodne węglowodorów: alkohole i fenole. Uczeń:

5) opisuje właściwości chemiczne fenolu (benzenolu, hydroksybenzenu) na podstawie reakcji z: sodem, wodorotlenkiem sodu, kwasem azotowym(V); formułuje wniosek dotyczący kwasowego charakteru fenolu; pisze odpowiednie równania reakcji; na podstawie wyników doświadczenia klasyfikuje substancję do alkoholi lub fenoli.

Zakres rozszerzony

XIV. Hydroksylowe pochodne węglowodorów: alkohole i fenole. Uczeń:

7) opisuje właściwości chemiczne fenoli na podstawie reakcji z: sodem, wodorotlenkiem sodu, bromem, kwasem azotowym(V); pisze odpowiednie równania reakcji dla benzenolu (fenolu, hydroksybenzenu) i jego pochodnych; projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli odróżnić alkohol od fenolu; na podstawie wyników doświadczenia klasyfikuje substancję do alkoholi lub fenoli.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• przeprowadza doświadczenia chemiczne dotyczące odróżniania alkoholi od fenoli;

• formułuje obserwacje i wnioski do reakcji pozwalających odróżnić alkohole i fenole;

• pisze odpowiednie równania reakcji;

• porównuje metody odróżniania alkoholi od fenoli.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• eksperyment chemiczny;

• burza mózgów;

• ćwiczenia uczniowskie;

• analiza materiału źródłowego;

• grafika interaktywna;

• kieszeń i szuflada;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• tablica interaktywna/tablica i kreda, pisak;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wykorzystuje informacje zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału.

2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pytania: Jak odróżnić alkohole od fenoli?

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Powrót do burzy mózgów w fazie wstępnej – uczniowie wyszukują w e‑materiale sposoby odróżniania alkoholi od fenoli i konfrontują informacje ze swoimi wypowiedziami.

2. Eksperyment chemiczny – „Odróżnianie alkoholi od fenoli”. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na grupy, rozdaje karty pracy. Uczniowie pod nadzorem nauczyciela wykonują kolejno czynności podane w instrukcji (patrz karta pracy ucznia). Uczniowie samodzielnie rysują schemat doświadczenia, określają zmienne, zapisują równanie reakcji chemicznej, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów. Następnie na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez chętnych uczniów efektów pracy. Równania reakcji chemicznej chętni uczeń zapisują na tablicy celem sprawdzenia poprawności zapisu. Nauczyciel wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.

3. Grafika interaktywna – praca w parach. Uczestnicy zajęć zapoznają się z medium bazowym. Wykonują polecenie do medium bazowego. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów, wspiera ich.

4. Na zakończenie nauczyciel stosuje narzędzie do oceny stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z zastosowaniem termometru przez uczniów. Uczniowie na skali temperatury zaznaczają cenkami, w jakim stopniu opanowali zagadnienia wynikające z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji. Jeżeli ze skali będzie wynikał niski poziom temperatury, uczniowie zastanawiają się, w jaki sposób podnieść swój poziom posiadanej wiedzy?

Faza podsumowująca:

1. Kieszeń i szuflada. Nauczyciel rozdaje uczniom sklerotki. Prowadzący zajęcia rysuje na tablicy kieszeń, a obok niej zapisuje: „Co zabieram ze sobą?”. Tutaj uczeń ma wpisać to, co wyniósł z zajęć, co do niego szczególnie przemówiło, co się spodobało lub co mu się przyda w przyszłości. Poniżej nauczyciel rysuje szufladę i białą plamę. Obok szuflady zapisuje: „Co mi się nie przyda?”, a obok białej plamy: „Czego zabrakło?”. Poniższe rysunki uczeń wypełnia sklerotkami z zapisanymi krótkimi zdaniami, równoważnikami zdań lub kluczowymi słowami. Jest to okazja także do analizy przebiegu zajęć i szybkiej powtórki.

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co bylo dla mnie latwe...

• Dziś nauczyłem/lam się...

• Co sprawiało mi trudności...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe niewykonane podczas lekcji ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Grafika interaktywna może być przez uczniów wykorzystana podczas przygotowania się do pracy kontrolnej, a uczniowie nieobecni na lekcji mogą wykorzystać ją do uzupełnienia luk kompetencyjnych.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Która metoda jest najlepsza do odróżnienia alkoholi od fenoli?

• Jaki odczyn mają alkohole i fenole i jak możemy to uzasadnić?

• Czy alkohole reagują z zasadami?

2. Doświadczenie chemiczne: „Odróżnianie alkoholi od fenoli”

Szkło i sprzęt laboratoryjny: statywy do probówek, próbówki, bagietki szklane.

Odczynniki chemiczne: roztwór fenolu w wodzie (przygotowany wcześniej przez nauczyciela); etanol; uniwersalny papierek wskaźnikowy; fenoloftaleina; ${\text{NaOH}}_{(aq)}$; ${\text{FeCl}}_{3(aq)}$.

Instrukcja wykonania opisana w karcie pracy ucznia.

3. Propozycje zapisu obserwacji:

• Ad.1. Pierwsza probówka: uniwersalny papierek wskaźnikowy pozostaje żółty. Druga probówka: uniwersalny papierek wskaźnikowy zmienia zabarwienie na jasnoczerwone.

• Ad.2. Pierwsza probówka: brak widocznych objawów reakcji. Druga probówka: malinowy roztwór odbarwia się.

• Ad.3. Pierwsza probówka: brak widocznych objawów reakcji. Druga probówka: roztwór zabarwia się na fioletowo.

4. Propozycje zapisu wniosków:

• Ad.1. Wniosek: alkohole nie ulegają dysocjacji elektrolitycznej – wykazują odczyn obojętny. Fenole ulegają dysocjacji elektrolitycznej – wykazują odczyn kwasowy.

• Ad.2. Wniosek: fenole reagują z roztworami mocnych zasad, podczas gdy alkohole nie ulegają tej reakcji.

• Ad. 3. Wniosek: Reakcja z ${\text{FeCl}}_3$ jest charakterystyczną próbą na wykrycie ugrupowania fenolowego. Alkohole nie ulegają tej reakcji.

5. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

6. Karta pracy ucznia: