Autor: Paweł Kaniowski

Temat: Człowiek w filozofii Kartezjusza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• analizuje wybrane fragmenty Rozprawy o metodzie oraz Medytacji o pierwszej filozofii Kartezjusza;

• objaśnia sens formuły „myślę, więc jestem”;

• rozumie koncepcję ludzkiego podmiotu wynikającą z rozważań Kartezjusza;

• rozpoznaje właściwości rzeczy rozciągłej i rzeczy myślącej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• quiz;

• praca z tekstem;

• film.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów, żeby zapoznali się z treściami zawartymi w sekcji „Przeczytaj” i przygotowali 5 pytań sprawdzających.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel loguje się na platformie i na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika wyświetla stronę tytułową e‑materiału. Następnie prosi wybraną osobę o odczytanie tematu lekcji oraz celów. Wspólne ustalenie kryteriów sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie zapoznają się z tekstem w zakładce „Przeczytaj” i zamieszczonymi w niej fragmentami Rozprawy o metodzie oraz Medytacji o pierwszej filozofii. Następnie próbują odpowiedzieć na pytania:
   - Jak rozumiecie sentencję Kartezjusza dubito ergo cogito, cogito ergo sum? Zwróćcie uwagę na proces, dzięki któremu filozof do niej dotarł.
   - Jakie jest stanowisko Kartezjusza dotyczące możliwości poznawczych człowieka i czy jego postrzeganie zdobywania wiedzy pewnej jest aktualne współcześnie?
   - W jaki sposób według Kartezjusza można rozszerzać wiedzę pewną?
   - Jaką rolę według filozofa odgrywa w życiu zmaganie się z własnymi słabościami i czy można to określić jako przełamywanie wątpienia?
   - Dlaczego Kartezjusz używa metod geometrii, by udowodnić istnienie Boga?

2. Dyskusja. Prowadzący prosi uczniów, żeby wyjaśnili, jak rozumieją formułę „myślę, więc jestem”, odnosząc ją do poglądów Kartezjusza na temat człowieka.

3. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla film zamieszczony w e‑materiale. Następnie wspólnie z uczniami wykonuje polecenia nr 1 i 2:
   - Jakie konsekwencje kryje w sobie uznanie przez Kartezjusza zwierząt za istoty nierozumne? Czy możemy powiązać to zagadnienie ze współczesnymi rozważaniami dotyczącymi praw zwierząt? Uzasadnij swoją odpowiedź.
   - Kartezjusz utożsamiał człowieka z rzeczą myślącą. Czy bycie rozumnym niesie ze sobą odpowiedzialność np. za środowisko, w którym się żyje? Uzasadnij swoją odpowiedź.

4. Uczniowie łączą się w pary i wykonują ćwiczenia od 1 do 7 zamieszczone w sekcji „Sprawdź się”. Następnie wskazane osoby kolejno odczytują rozwiązania.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel dzieli klasę na sześcioosobowe grupy. Każda z nich ma za zadanie przygotować 5 pytań do quizu sprawdzającego wiedzę na temat Kartezjusza i jego filozofii. Do tego celu uczniowie wykorzystują pytania, które przygotowali przed lekcją – wybierają spośród nich 5, ich zdaniem, najlepszych. Quiz może np. przybrać formułę teleturnieju „Jeden z dziesięciu”. Po upływie czasu na przygotowanie quizu wszystkie pytania są przekazywane nauczycielowi. Ten wybiera prowadzącego teleturniej oraz po 2 osoby z każdej grupy, które będą ekspertami rozstrzygającymi poprawność odpowiedzi. Pozostali uczniowie wcielają się w role uczestników zabawy odpowiadających na pytania.

2. Na koniec zajęć nauczyciel pyta uczniów: Czego nowego dowiedzieliście się z dzisiejszej lekcji na temat filozofii Kartezjusza?, Co was szczególnie zaskoczyło w poglądach myśliciela?

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 8 zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Przygotowują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

• Drozdowicz Z., Kartezjański racjonalizm: zrozumieć Kartezjusza , Poznań 2014.

• Tomaszewska A., Kartezjusza koncepcja natury ludzkiej. Uwagi o „Medytacji czwartej” , w: Natura ludzka w filozofii nowożytnej i współczesnej, red. J. Miklaszewska, P. Spryszak, Kraków 2010, s. 109–124.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Film edukacyjny” i przygotowują do niego pytania. Następnie zadają je sobie nawzajem, sprawdzając stopień przyswojenia jego treści.