Autor: Joanna Kalinowska

Temat: Wojna z Rosją o Ukrainę

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• przedstawia związek między powstaniem Chmielnickiego a wybuchem wojny polsko‑rosyjskiej o Ukrainę;

• opisuje przebieg walk polsko‑rosyjskich o Ukrainę i zmiany terytorialne po rozejmie andruszowskim i pokoju Grzymułtowskiego;

• wyjaśnia, czym był rokosz Zebrzydowskiego i w jaki sposób wydarzenia wewnętrzne wpłynęły na wynik walk z Rosją.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Wojna z Rosją o Ukrainę”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Prezentacja multimedialna” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i wykonywać polecenia.

2. Chętni lub wybrani uczniowie przygotowują prezentację na podstawie informacji zawartych w sekcji „Przeczytaj” oraz tekstów w multimedium.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy zawartość sekcji „Wprowadzenie” oraz przedstawia temat i cele zajęć.

2. Raport z przygotowań. Nauczyciel przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika raportu weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy zajęć zapoznali się z udostępnionym e‑materiałem. Nauczyciel poleca uczniom, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do wspomnianego tematu (które będą obowiązującymi ich kryteriami sukcesu). Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią swoje pomysły, a pozostały jeszcze jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel uzupełnia informacje.

3. Prowadzący zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta: W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej? Uczniowie powinni wspomnieć o problemie kozackim oraz powstaniu Chmielnickiego.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel przypomina o prezentacjach przygotowanych przez uczniów przed lekcją. Poleca wybranej osobie (lub ochotnikowi) zaprezentowanie swojej pracy przed resztą klasy. Po prezentacji uczniowie krótko o niej dyskutują, dodają informacje, które ich zdaniem warto uwzględnić. Prowadzący może korygować odpowiedzi i je uzupełniać, udziela też uczniom informacji zwrotnej.

2. W nawiązaniu do prezentacji multimedialnej, z którą uczniowie mieli się zapoznać przed zajęciami, nauczyciel poleca, aby uczniowie w parach wykonali dołączone do niej polecenia – najpierw wyjaśnili przyczyny powstrzymania ofensywy moskiewskiej w 1655 r., a następnie przedstawili stanowiska dwóch ugrupowań kozackich dotyczących związków politycznych Kozaczyzny. Po ustalonym czasie wybrane lub wskazane pary uczniów przedstawiają swoje propozycje, pozostali uczniowie i nauczyciel się do nich odnoszą, uzupełniają je w razie potrzeby.

3. Praca z drugim multimedium („Film + Sprawdź się”). Nauczyciel odtwarza nagranie będące podsumowaniem wojny Rzeczypospolitej z Rosją o Ukrainę. Tym razem uczniowie pracując w grupach czteroosobowych, przygotowują odpowiedź na polecenie 2: „Opisz konsekwencje wojny polsko‑rosyjskiej o Ukrainę”. Po wyznaczonym czasie wybrane grupy odczytują swoje odpowiedzi, inni uczniowie je uzupełniają. Nauczyciel pilnuje porządku pracy i poprawności odpowiedzi.

4. Nauczyciel zadaje uczniom pytania: W jaki sposób kwestie religijne wpływały na stosunki Rzeczypospolitej z Kozakami oraz Rosją w połowie XVI w.? Dlaczego stało się to pretekstem do późniejszej ingerencji Moskwy w politykę wewnętrzną Rzeczypospolitej? Uczniowie przedstawiają argumenty, wybrana osoba podsumowuje dyskusję.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. W kontekście ich realizacji następuje omówienie ewentualnych problemów z wykonaniem poleceń dołączonych do prezentacji multimedialnej oraz filmu. Prowadzący prosi uczniów, aby sprawdzili, czy są w stanie odpowiedzieć na pytania zadane na początku zajęć.

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, może ocenić pracę uczniów podczas lekcji.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia nr 1 i 2 z sekcji „Film + Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

L. Bazylow, Historia Rosji, t. 1, Warszawa 1985.

T. Bohun, Potop rosyjski. Wojna polsko‑rosyjska 1654–1667, „Mówią Wieki” 11/2017.

Wielka Historia Świata, t. 7, Świat w XVII wieku, pod red. A. Podrazy, Warszawa 2005.

O.A. Kurbatow, Połonka 1660 – spojrzenie z Moskwy, „Mówią Wieki” 10/2000.

J.A. Gierowski, Wielka historia Polski, t. 5, Rzeczpospolita w dobie złotej wolności, (1648–1763), Kraków 2001.

Wskazówki metodyczne:

Prezentacja multimedialna i film mogą być dodatkowym źrodłem informacji do lekcji o powstaniu Chmielnickiego, a także uzupełnieniem lekcji o potopie szwedzkim.