Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Antyteatr, czyli teatr absurdu

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

5. Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.

8. Kształcenie umiejętności świadomego odbioru utworów literackich i tekstów kultury na różnych poziomach: dosłownym, metaforycznym, symbolicznym, aksjologicznym.

IV. Samokształcenie.

1. Rozwijanie zainteresowań humanistycznych.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

4) określa wpływ starożytnego teatru greckiego na rozwój sztuki teatralnej; rozumie pojęcie katharsis i charakteryzuje jego rolę w kształtowaniu odbioru dzieła;

II. Kształcenie językowe.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Lektura uzupełniająca

30) Tadeusz Różewicz, Kartoteka;

34) Samuel Beckett, Czekając na Godota;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

4) porównuje teksty kultury, uwzględniając różnorodne konteksty;

Zalecane dzieła teatralne i filmowe

7) Kartoteka, reż. Krzysztof Kieślowski;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

definiuje dramat i teatr absurdu;
wskazuje główne cechy dramatu absurdu w utworach: Kartoteka, Tango oraz Czekając na Godota, Łysa śpiewaczka;
wyjaśnia, jakiej wizji ludzkiego losu służy forma dramatu absurdu;
interpretuje prognozę rozwiązań najważniejszych problemów filozoficznych i społecznych proponowaną przez dramaturgów.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
sztuka teatralna.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Przed lekcją nauczyciel dzieli zespół klasowy na grupy. Każda z nich czyta przydzielony przez nauczyciela utwór dramatyczny a następnie przygotowuje graficzną charakterystykę postaci. Utwory do wyboru:

Samuel Becket, Czekając na Godota
Tadeusz Różewicz, Kartoteka
Sławomir Mrożek, Tango
Eugène Ionesco, Łysa śpiewaczka

Faza wprowadzająca

Na początku lekcji nauczyciel prosi uczniów, by podzielili się swoimi wrażeniami z lektury przydzielonego dramatu. Po ogólnoklasowej dyskusji na temat odbioru dzieła, uczniowie prezentują swoje prace. Po prezentacji nauczyciel pyta, czy wszystkie motywacje i działania postaci występujących w dramatach były dla uczniów zrozumiałe, uzasadnione, logiczne. Prawdopodobnym jest, że uczniowie wyrażą swoje wątpliwości, dlatego nauczyciel informuje, że właśnie te wszystkie zauważone niejednoznaczności będą główną problematyką podejmowaną na lekcji, ponieważ są główną cechą dramatu i teatru absurdu. Nauczyciel przedstawia „Wprowadzenie” do lekcji, jej cele i zapisuje temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”, zapamiętując jak najwięcej informacji dotyczących cech dramaturgii absurdu. Następnie uczniowie pogłębiają wiedzę o informacje z sekcji „Prezentacja multimedialna” i wykonują przyporządkowane do medium polecenia. Na podstawie zdobytej wiedzy uzupełniają pierwszą mapę myśli (w zakładce „Mapa myśli”). Uzupełnienie może dotyczyć także cech wspólnych postaci z dramatu (na podstawie przygotowanych prezentacji). W podsumowaniu tej części lekcji wykonują polecenie przyporządkowane do drugiej mapy myśli (dotyczącej cech dramatu absurdu na przykładzie przeczytanego dzieła).

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej uczniowie piszą jednoaktówkę w gatunku dramatu absurdu. Ważne, by zachowali cechy charakteryzujące ten gatunek, ale treść może dotyczyć czasów współczesnych. Poza absurdalnymi dialogami, próbka dramatopisarska powinna prowadzić do ważnej społecznie refleksji.

Praca domowa:

W ramach pracy domowej uczniowie mogą obejrzeć interpretację teatralną jednej z omawianych na lekcji sztuk (np. Kartoteka w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego. Realizacja dostępna na Vod.tvp – teatr telewizji) a następnie zredagować recenzję.

Materiały dodatkowe:

Anna Krajewska, Teatr i dramat absurdu w Polsce, Pozań 1996.
Ewa Brzeska, Recepcja twórczości Samuela Becketta w Polsce, Toruń 2020.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Galeria zdjęć interaktywnych