Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt

Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Zasady poprawnej kompozycji tekstów retorycznych

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Cele kształcenia – wymagania ogólne
III. Tworzenie wypowiedzi.
5. Rozwijanie umiejętności tworzenia tekstów o wyższym stopniu złożoności.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);
5) posługuje się różnymi odmianami polszczyzny w zależności od sytuacji komunikacyjnej;
7) stosuje zasady etyki wypowiedzi; wartościuje wypowiedzi językowe, stosując kryteria, np. prawda – fałsz, poprawność – niepoprawność;
10) charakteryzuje zmiany w komunikacji językowej związane z rozwojem jej form (np. komunikacji internetowej).
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
2) wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej;
3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);
4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;
5) rozróżnia typy argumentów, w tym argumenty pozamerytoryczne (np. odwołujące się do litości, niewiedzy, groźby, autorytetu, argumenty ad personam);
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;
8) rozróżnia pragmatyczny i etyczny wymiar obietnic składanych w tekstach reklamy;
9) rozpoznaje elementy erystyki w dyskusji oraz ocenia je pod względem etycznym;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
9) stosuje retoryczne zasady kompozycyjne w tworzeniu własnego tekstu; wygłasza mowę z uwzględnieniem środków pozajęzykowych;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
Zakres rozszerzony
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
2) stosuje różne typy dowodzenia w wypowiedzi (indukcyjne, dedukcyjne, sylogizmy);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • rozpoznaje i charakteryzuje części tekstu retorycznego;

  • analizuje fragmenty tekstów o charakterze retorycznym, w tym zastosowane środki;

  • proponuje własne tezy, wstępy, argumentacje, zakończenia tekstów retorycznych;

  • wskazuje typ argumentów w tekstach retorycznych i wartościuje ich użycie.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • debata;

  • odwrócona klasa;

  • dyskusja za i przeciw;

  • praca z tekstem.

Formy pracy:

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/ tablica, pisak/ kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Na kilka tygodni przed planowaną lekcją nauczyciel przygotowuje uczniów do przeprowadzenia debaty na temat: Czy internet jest wystarczającym źródłem wiedzy o świecie? W tym celu:

  1. dzieli uczniów na grupy (w zależności od liczebności klasy od dwóch do czterech grup);

  2. poleca uczniom przygotowanie prezentacji, która ma być argumentacją stanowiska grupy – odpowiedzią argumentacyjną na zadanie pytanie;

  3. wskazuje narzędzia, z których uczniowie mogą skorzystać w trakcie przygotowań do prezentacji:

  • wykład dr Agaty Hąci z sekcji „Film edukacyjny”,

  • treść sekcji „Przeczytaj”,

  • fragment tekstu z ćwiczenia 7. z sekcji „Sprawdź się” – przy okazji może polecić wykonanie tego ćwiczenia,

  1. informuje uczniów o tym, że prezentacja będzie przyczynkiem do debaty, to znaczy, że po jej zakończeniu pozostali uczniowie będą mogli kontrargumentować przedstawione stanowisko, zatem zadaniem prezentujących będzie obszerne przygotowanie się do swojej argumentacji. Każda prezentacja powinna zawierać każdy typ argumentu: logiczny, rzeczowy i emocjonalny.

Nauczyciel pozostawia uczniom dowolność w wyborze formy prezentacji. Może mieć formę multimedialną, ale także: inscenizacji, dramy, przemowy. Uczniowie mogą korzystać z rekwizytów, dekoracji i zasobów internetowych – po uprzedniej konsultacji z nauczycielem.

Limit czasu na prezentację jednej grupy: od 5 do 10 minut (w zależności od liczby grup).

Faza wprowadzająca

Nauczyciel prezentuje krótki wstęp do lekcji, podaje jej cele i zapisuje temat. Po przygotowaniu sali do przeprowadzenia debaty – wyznacza kolejność prezentacji.

Faza realizacyjna

Uczniowie prezentują swoje stanowiska, odpowiadając na pytanie: Czy internet jest wystarczającym źródłem wiedzy o świecie? Nauczyciel moderuje przebieg i wyznacza moment, w którym pozostali uczniowie mogą zaprezentować swoje kontrargumentacje. Obserwuje proces i wycofuje fragmenty o charakterze oceniającym, kontroluje kulturalny przebieg debaty.

Po skończonych prezentacjach, nauczyciel ewaluuje poziom przygotowania uczniów oraz poprawność retoryczną i językową sformułowanych wypowiedzi.

Praca z multimedium.

Nauczyciel, dla potwierdzenia prawidłowego przebiegu formułowania argumentacji, prezentuje uczniom fragmenty filmu z udziałem dr Agaty Hąci. Uwaga uczniów ma być skupiona na budowie tekstu retorycznego (fragment od: 3:50). Cały zespół klasowy zastanawia się, czy każda z prezentacji spełnia kryteria, o których mówiła wykładowczyni. Czy rzeczywiście utworzone grupy uczniów skorzystały z porad? Ponadto dokonują analizy typów argumentów w każdej z prezentacji: logicznych, rzeczowych, emocjonalnych (fragment od: 8:03).

Dla utrwalenia wiedzy, uczniowie w podsumowaniu tego fragmentu lekcji, wykonują polecenia i ćwiczenie przygotowane do multimedium.

Faza podsumowująca

W podsumowaniu lekcji uczniowie zapoznają się treścią odczytu noblowskiego Wisławy Szymborskiej w sekcji „Sprawdź się” i wykonują ćwiczenia: 5. i 6.

Nauczyciel pyta uczniów: Czy retoryka to sztuka, która zawsze potrzebuje wyjątkowego tematu i okoliczności? Po krótkiej wymianie poglądów, uczniowie formułują wspólne wnioski.

Materiały dodatkowe:

  • Paweł Gondek, Szkolne Kluby Debat Oksfordzkich. Poradnik, Kraków 2020.

  • Wielkie mowy historii, t. 1‑4, oprac. Tadeusz Zawadzki, red. Marek Gumkowski, Warszawa 2006.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film edukacyjny” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.

Sprawdź się