Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Powieść realistyczna, czyli poszukiwanie prawdziwego obrazu świata

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• omawia realizm w literaturze i sztuce XIX wieku;

• wskazuje cechy gatunkowe powieści realistycznej;

• przedstawia sposób tworzenia postaci literackich w wybranej polskiej powieści realistycznej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• mapa myśli.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi, by uczniowie przypomnieli sobie, czym jest realizm w literaturze i sztuce. Zainteresowane osoby mogą przygotować prezentację złożoną z obrazów XIX‑wiecznych realistów.

2. Uczniowie zapoznają się z wybraną przez siebie dowolną polską powieścią realistyczną, aby podczas zajęć móc odnieść się do sposobu tworzenia postaci literackich w tej powieści.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

2. Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: nauczyciel prosi, by uczniowie przypomnieli założenia realizmu w sztuce i literaturze XIX wieku. Na tablicy powstaje mapa myśli, której głównym hasłem jest realizm. Uczniowie notują ją w zeszytach. Następnie oglądają prezentację malarstwa realistycznego przygotowaną przez zainteresowane osoby. Nauczyciel pyta o wrażenia uczestników zajęć. Prosi, by wskazali cechy charakterystyczne dla tego rodzaju malarstwa.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”. Następnie zapoznają się z audiobookiem i w parach charakteryzują sposób przedstawiania bohaterów w XIX‑wiecznej powieści realistycznej. Następnie na podstawie dowolnej polskiej powieści realistycznej porównują kreację jej bohaterów z informacjami o sposobach tworzenia postaci literackich, o których mowa w audiobooku. Po upływie ustalonego czasu wybrane osoby przedstawiają propozycje odpowiedzi, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.

2. Każdy uczeń indywidualnie sprawdza swoją wiedzę na temat powieści realistycznej. Odpowiada na pytania zamieszczone w grze edukacyjnej. Następnie samodzielnie układa pytanie testowe, które mogłoby się pojawić w quizie dotyczącym powieści realistycznej.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenia zajęć uczniowie podsumowują wiedzę na temat XIX‑wiecznej powieści realistycznej. Tworzą wspólnie mapę myśli, np.:

Praca domowa:

1. Wyjaśnij na podstawie podanego fragmentu, dlaczego powieść Ojciec Goriot można zaliczyć do powieści realistycznej.
   Honoriusz Balzak
   Ojciec Goriot
   Pokój ten znajduje się w pełnym blasku w chwili, gdy koło siódmej rano kot pani Vauquer kroczy przed swą panią, skacze po półkach, węszy mleko w przykrytych talerzami garnuszkach i napełnia pokój rannym pomrukiem. Niebawem ukazuje się wdowa strojna w tiulowy czepek, spod którego zwisa źle włożony fałszywy warkocz; stąpa wlokąc wykrzywione pantofle. Twarz pomarszczona, pulchna, z nosem w kształcie papuziego dzioba, małe tłuste ręce, cała osoba nabita niby szczur kościelny, nazbyt pełny i trzęsący się biust = harmonizuje z tą salą, gdzie mury ociekają nieszczęściem, gdzie z kątów zieje chciwość i gdzie pani Vauquer oddycha cuchnącym i ciepłym powietrzem, nie doświadczając mdłości. Twarz jej świeża jak przymrozek jesienny, okolone siecią zmarszczek oczy, których wyraz przechodzi od wymuszonego uśmiechu tancerki do cierpkiego chłodu lichwiarza, słowem, cała jej osoba tłumaczy ten pensjonat, jak pensjonat wyraża jej osobę. Kaźń nie może istnieć bez dozorcy. Wyblakła otyłość tej niedużej osóbki jest wytworem sposobu życia, jak tyfus następstwem szpitalnych wyziewów. Wełniana, robiona na drutach halka wygląda spod spódnicy sporządzonej ze starej sukni, która przez siatkę poprzecieranej materii ukazuje strzępy waty; strój ten streszcza salon, jadalnię, ogródek, zwiastuje kuchnię i pozwala się domyślać stołowników. Widząc tę ramę oraz osobę właścicielki, mamy zupełny obraz. Pani Vauquer, licząca około lat pięćdziesięciu, podobna jest do wszystkich kobiet, które dużo przeszły. Ma szkliste oko, niewinną minę stręczycielki zbrojącej się w surowość, aby wycisnąć wyższą cenę, ale gotowej do wszystkiego, aby poprawić swój los; gotowej wydać Georges’a albo Pichegru, gdyby to było jeszcze możliwe. Mimo wszystko to w gruncie dobra kobieta, powiadają pensjonarze, którzy uważają ją za biedną, słysząc, jak stęka i kaszle jak oni. Kim był Vauquer? Nigdy wdowa nie wyraziła się jasno o pozycji nieboszczyka. W jaki sposób stracił majątek? «Nieszczęścia» - odpowiadała. Postąpił sobie z nią niegodziwie, zostawił jej tylko oczy do łez, ten domek, aby żyć, i prawo do obojętności na każdą niedolę, ponieważ (powiadała) wycierpiała sama wszystko, co można wycierpieć.
   Źródło: Honoriusz Balzak, Ojciec Goriot, tłum. Tadeusz Boy‑Żeleński, Warszawa 1966, s. 11–13.

Materiały pomocnicze:

• Michał Bachtin, Wokół problemów realizmu, Warszawa 1977.

• Erich Auerbach, Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, Warszawa 1964.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.