Autor: Paweł Kaniowski

Temat: Spinoza i Leibniz: sylwetki filozofów, problemy i wyzwania

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• charakteryzuje podstawowe założenia filozofii Benedykta Spinozy i Gottfrieda Wilhelma Leibniza;

• wyjaśnia, w jaki sposób Spinoza i Leibniz planowali rozwijać koncepcję czystego umysłu;

• analizuje znaczenie wolności wypowiedzi i przekonań w filozofii Benedykta Spinozy.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• audiobook;

• esej filozoficzny;

• prezentacja multimedialna;

• drama.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z treściami w sekcji „Przeczytaj”. Na podstawie dostępnych im źródeł mają przygotować wstępne informacje dotyczące Benedykta Spinozy i Gottfrieda Wilhelma Leibniza, które później będą mogli wykorzystać do pracy techniką dramy.

Faza wprowadzająca:

1. Prowadzący zajęcia loguje się na platformie, wyświetla temat lekcji oraz cele. Wspólnie z uczestnikami zajęć ustala kryteria sukcesu.

2. Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: Jak warunki społeczno‑kulturowe wpłynęły na życie i filozofię Benedykta Spinozy i Gottfrieda Wilhelma Leibniza?

Faza realizacyjna:

1. Drama. Nauczyciel prosi klasę, aby podzieliła się na czteroosobowe zespoły. Informuje uczniów, że będą pracować metodą dramy i wyjaśnia jej zasady:
   a. Przedstawia temat: Wywiady arcymistrzowskie. Benedykt Spinoza i Gottfried Wilhelm Leibniz. Zadaniem każdej grupy będzie przygotowanie krótkiego reportażu lub fragmentu programu informacyjnego.
   b. Przedstawia technikę dramy: Wyjaśnia, że uczniowie wcielą się w różne role. Członkowie każdego zespołu zdecydują, jaką chcą przyjąć rolę (np. dziennikarza‑komentatora w studiu telewizyjnym, dziennikarza przeprowadzającego wywiad, osoby, z którą będzie przeprowadzany wywiad) – może ich być dwoje.
   c. Nauczyciel przekazuje instrukcje dotyczące sposobu wykonania zadań – każda z osób odgrywających rolę ma określone zadania (np. komentator w studiu odpowiada za rzetelną i merytoryczną informację, dziennikarz przeprowadzający wywiad za przygotowanie interesujących pytań, osoba, z którą przeprowadzany jest wywiad, w jak największym stopniu powinna wczuć się w swoją rolę itp),
   d. Następnie każda grupa odgrywa swoją scenkę na forum klasy.
   Nauczyciel informuje, ile czasu grupy mają na przygotowanie dramy i jak długo mogą trwać scenki. Uczniowie wraz z nauczycielem oglądają przygotowane przez grupy prezentacje. Po zakończeniu prezentacji uczniowie dzielą się wrażeniami, dyskutują, oceniają kolegów. Nauczyciel również podsumowuje występy uczniów.

2. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla materiał z sekcji „Prezentacja multimedialna”, a następnie czyta polecenia:
   – Kto i w jaki sposób może, zdaniem Spinozy, dotrzeć do prawdy?
   – W jaki sposób Spinoza i Leibniz pragnęli dowieść istnienia czystego rozumu?
   Uczniowie wspólnie wykonują zadanie. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia odpowiedzi, udzielając uczniom informacji zwrotnej.

3. Praca z drugim multimedium. Uczniowie zapoznają się z materiałem w sekcji „Audiobook”. Każdy uczeń pracuje indywidualnie, samodzielnie przygotowując odpowiedź do polecenia: Zapoznaj się z audiobookiem. Zastanów się nad znaczeniem wolności wypowiedzi. Zbierz i krótko opisz argumenty oraz motywację Spinozy.
   Po wyznaczonym przez nauczyciela czasie wybrani lub chętni uczniowie odczytują swoje propozycje. Nauczyciel komentuje rozwiązania uczniów.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania uczniowie wykonują polecenie: Zastanów się, czy stanowisko Spinozy ciąży ku pozycji absolutystycznej, czy może istnieją granice wolności. Swoją odpowiedź poprzyj argumentacją

2. Wszyscy uczniowie podsumowują zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Napisz konspekt eseju, w którym porównasz sylwetki Spinozy i Leibniza.

2. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 1‑2 z zakładki „Audiobook”.

Materiały pomocnicze:

• Nadler S., Spinoza, tłum. W. Jeżewski, Warszawa 2002.

• Antognazza M.R., Leibniz: biografia intelektualna, tłum. Z. i Ł. Lamżowie, Kraków 2018.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Prezentacja multimedialna” do pracy przed lekcją. Uczniowie zapoznają się z jego treścią i przygotowują do pracy na zajęciach w ten sposób, żeby móc samodzielnie rozwiązać zadania.