Dla nauczyciela
Autor: Maria Gniłka‑Somerlik
Przedmiot: Język polski
Temat: Co znaczy słowo? Znaczenie leksykalne jako suma wszelkich możliwych znaczeń wyrazu
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne. Uczeń:
wymienia i charakteryzuje typy znaczeń wyrazów;
rozróżnia przenośne, etymologiczne i właściwe znaczenie wyrazu;
korzysta z różnych typów słowników;
wyjaśnia zależności między różnymi typami znaczeń.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
metoda aktywizująca - spacer klasowy.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcją
Nauczyciel przed lekcją kompletuje rekomendowane przez Radę Języka Polskiego słowniki:
Bańko M., Słownik dobrego stylu, czyli wyrazy, które się lubią, Warszawa: PWN, 2006.
Bańko M., Słownik wyrazów trudnych i kłopotliwych, Warszawa: PWN, 2010.
Długosz‑Kurczabowa K., Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa: PWN, 2009.
Wielki słownik ortograficzny, red. E. Polański, PWN, 2019.
Wielki słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski, Warszawa: PWN, 2004. Ponadto nauczyciel może przygotować do wyświetlenia internetowy słownik Instytutu Języka Polskiego PAN: wsjp.pl
Faza wprowadzająca
Nauczyciel rozdaje uczniom wybrany słownik. Zadaniem uczniów jest wybranie dowolnego hasła i przyjrzenie się budowie definicji. Następnie nauczyciel pyta uczniów, czy na bazie tej definicji są w stanie rozpoznać różne znaczenia danego słowa, jeśli tak – jakie czynniki wpłynęły na znacznie tych słów. Ze względu na rodzaj słownika odpowiedzi na tak postawione pytanie mogą być różne (np. w przypadku słownika etymologicznego uczniowie powinni dostrzec różnicę między znaczeniem współczesnym a dawnym). Po ogólnoklasowej dyskusji na ten temat nauczyciel informuje uczniów, że będą dziś omawiać przede wszystkim znaczenie leksykalne wyrazów. Następnie prezentuje „Wprowadzenie” do lekcji, jej cele i zapisuje temat na tablicy.
Faza realizacyjna
Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”, skupiając swoją uwagę przede wszystkim na terminie „znaczenie leksykalne”. Następnie zapoznają się z dwuczęściowym multimedium, w którym ekspertka podając odpowiednie przykłady, tłumaczy różnice między typami znaczeń. Warto by uczniowie pracowali wspólnie nad poleceniami, natomiast ćwiczenia można potraktować jako powtórzenie informacji z sekcji „Przeczytaj”.
Faza podsumowująca
Uczniowie przystępują do pracy twórczej. Na podstawie zdobytej wiedzy tworzą hasło słownikowe znanego im wyrazu (może pochodzić ze slangu młodzieżowego). Mogą wzorować się na budowie hasła zaproponowanego przez internetowy słownik PAN: wsjp.pl. Ważne, by hasło zawierało wiele wariantów znaczeń, które można ze sobą zestawić.
Materiały dodatkowe:
Bańko M., Słownik dobrego stylu, czyli wyrazy, które się lubią, Warszawa: PWN, 2006.
Bańko M., Słownik wyrazów trudnych i kłopotliwych, Warszawa: PWN, 2010.
Długosz‑Kurczabowa K., Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa: PWN, 2009.
Słownik Instytutu Języka Polskiego PAN: wsjp.pl
Wielki słownik ortograficzny, red. E. Polański, PWN, 2019.
Wielki słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski, Warszawa: PWN, 2004.
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film edukacyjny” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.