Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Pan Tadeusz jako projekt polityczny

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

12) w interpretacji utworów literackich odwołuje się do tekstów poznanych w szkole podstawowej, w tym: trenów i pieśni Jana Kochanowskiego, bajek Ignacego Krasickiego, Dziadów cz. II oraz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Zemsty Aleksandra Fredry, Balladyny Juliusza Słowackiego;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

przedstawi genezę powstania Pana Tadeusza;
określi rolę, jaką Pan Tadeusz wypełnił w kulturze i w społeczeństwie polskim;
omówi sposoby odczytania Pana Tadeusza, przywołując kontekst historyczny.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

e‑podręcznik;
tablica interaktywna lub rzutnik;
komputery z dostępem do internetu dla uczniów.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie przypominają sobie lekturę Pan Tadeusz i w dostępnych źródłach szukają informacji na temat kontekstu historycznego. Przygotowują prezentację związaną z tym zagadnieniem.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i prosi uczniów, by na podstawie wiadomości zdobytych przed lekcją zaproponowali cel zajęć oraz kryteria sukcesu.
Wskazane osoby prezentują prace, które wykonały przed lekcją. W ten sposób wprowadzamy uczniów w świat Pana Tadeusza w kontekście historycznym.

Faza realizacyjna:

Uczniowie zapoznają się z Wprowadzeniem i sekcją „Przeczytaj”. Następnie chętne osoby zajmują dwa miejsca w wewnętrznym kręgu (pozostali uczniowie wraz z nauczycielem zajmują miejsca w kręgu zewnętrznym) i rozpoczynają rozmowę dotyczącą roli, jaką w Pan Tadeusz wypełnił w kulturze i w społeczeństwie polskim. Jeśli któraś z osób z zewnętrznego kręgu chciałaby coś dodać lub o coś zapytać, siada na wolnym krześle obok głównych rozmówców. Jeśli uczniowie z wewnętrznego kręgu nie znają odpowiedzi, wspiera ich nauczyciel lub ktoś z zewnętrznego kręgu.
Po zakończonej rozmowie uczniowie wysłuchają wykładu prof. Michała Kuziaka, a następnie wyjaśniają, dlaczego Pan Tadeusz został chłodno przyjęty przez pierwszych odbiorców. Wysłuchają również drugiej części wykładu prof. Michała Kuziaka i określają rolę Pana Tadeusza w polskiej literaturze XIX w. W wypowiedzi odnoszą się m.in. do legendy sarmackiej.

Faza podsumowująca:

Uczniowie dzielą się na kilkuosobowe grupy. Każda z nich ma za zadanie wykonać następujące polecenia:
- Oceńcie, czy w kontekście wydarzeń II poł. XIX w. oraz licznych nawiązań literackich Pan Tadeusz może być odczytany jako utwór mający do wypełnienia rolę polityczną.
- Scharakteryzujcie wizję historii zawartą w Epilogu.
- Wyjaśnijcie, dlaczego Jedna już tylko dziś kraina taka,/
W której jest trochę szczęścia dla Polaka: Kraj lat dziecinnych
Nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi.

Praca domowa:

Obejrzyj film Pan Tadeusz (1999) w reżyserii Andrzeja Wajdy. Wyjaśnij, które epizody współtworzą tzw. mit narodowy.
Wysłuchaj wykładu prof. Michała Kuziaka, a następnie zastanów się i wyjaśnij, dlaczego listy i pisma emigracyjne Mickiewicza miały charakter antyokcydentalny. Z jakimi zjawiskami poeta utożsamiał Zachód? Jaką przedstawił propozycję dla Polski?

Materiały pomocnicze:

Pan Tadeusz (1999) w reżyserii Andrzeja Wajdy.
Alina Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1983.

Wskazówki metodyczne

Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Prezentacja TED” do podsumowania lekcji.

Prezentacja TED