Scenariusz zajęć

Autor: Marcin Maćkiewicz, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Czy ośrodkiem rozpraszającym może być ciało stałe?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

V. Roztwory. Uczeń:

1) rozróżnia układy homogeniczne i heterogeniczne; wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin.

Zakres rozszerzony

V. Roztwory. Uczeń:

1) rozróżnia układy homogeniczne i heterogeniczne; wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wyjaśnia, na czym polega rozpraszanie światła;

• wyjaśnia różnicę w rozpraszaniu Rayleigha i rozpraszaniu Mie;

• proponuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające zbadać efekt Tyndalla;

• podaje przykłady koloidów, w których fazą rozproszoną są cząstki ciała stałego.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• ćwiczenia uczniowskie;

• analiza materiału źródłowego;

• eksperyment chemiczny;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami/tablety, telefony z dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zainteresowanie i dyskusja. Nauczyciel w oparciu o pytania zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału wzbudza ciekawość uczniów i tym samym rozpoczyna dyskusję zadając pytanie: Dlaczego człowiek niezachmurzone niebo postrzega jako niebieskie?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół koloidów (Czym jest koloid? Jakie są rodzaje koloidów? Co to jest rozpraszanie światła?)

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, jakie zostaną użyte w czasie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie analizują treści zawarte w e‑materiale dotyczące: procesów towarzyszących oddziaływaniu fali elektromagnetycznej z ciałem stałym, rozpraszania światła (rozpraszanie Mie i Rayleigha). Nauczyciel inicjuje dyskusję w kontekście powyższych treści.

2. Eksperyment uczniowski – „Badanie efektu Tyndalla”. Nauczyciel losowo dzieli uczniów na grupy, rozdaje odpowiedni sprzęt i szkło laboratoryjne oraz odczynniki chemiczne. Uczniowie przeprowadzają eksperyment oraz w karcie pracy dokonują opisu przebiegu doświadczenia (problem badawczy, hipoteza, schemat doświadczenia, obserwacje oraz wnioski). Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów i wspiera ich w czasie pracy. Po pracy przedstawiciele grup prezentują cały opis przebiegu doświadczenia. Nauczyciel weryfikuje pod kątem poprawności merytorycznej wypowiedzi uczniów i wyjaśnia ewentualnie niezrozumiałe kwestie.

3. Nauczyciel odsyła uczniów do animacji. Uczniowie układają pytania do treści animacji, po czym zadają sobie w parach te pytania i udzielają odpowiedzi. Nauczyciel wspiera uczniów.

4. Uczniowie w e‑materiale wyszukują cechy koloidów i ich rodzaje, po czym chętni uczniowie udzielają odpowiedzi na forum klasy.

5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale - sprawdź się.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza stan wiedzy uczniów po przeprowadzonej lekcji zadając przykładowe pytania: jakie procesy towarzyszą oddziaływaniu fali elektromagnetycznej z ciałem stałym? Co to jest rozpraszanie światła? Jakie ma cechy promieniowanie rozproszone? Na czym polega rozpraszanie Mie? Na czym polega efekt Tyndalla? Jakie znasz przykłady koloidów? Jaki roztwór nazywamy koloidalnym?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłem/łam...

• Co sprawiało mi trudności...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Multimedium może być wykorzystane przez ucznia w fazie przygotowania do lekcji.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Jakie procesy towarzyszą oddziaływaniu fali elektromagnetycznej z ciałem stałym?

• Co to jest rozpraszanie światła?

• Jakie ma cechy promieniowanie rozproszone?

• Na czym polega rozpraszanie Mie?

• Na czym polega efekt Tyndalla?

• Jakie znasz przykłady koloidów?

• Jaki roztwór nazywamy koloidalnym?

2. Doświadczenie chemiczne: „Badanie efektu Tyndalla”

Szkło i sprzęt laboratoryjny: zlewki, bagietki szklane, łyżeczki, latarka, pipety.

Odczynniki chemiczne: woda destylowana, mleko, chlorek sodu.

Instrukcja wykonania:

• Do obu zlewek wlej wodę destylowaną do 3/4 ich wysokości.

• Do jednej zlewki z wodą destylowaną wsyp pół łyżeczki chlorku sodu i całość wymieszaj bagietką, aż do rozpuszczenia się soli. Przyłóż do zlewki zapaloną latarkę i obserwuj jak zachowują się promienie światła.

• Do drugiej zlewki z wodą destylowaną wlej 2 cmIndeks górny 3³ mleka i całość wymieszaj bagietką. Przyłóż do zlewki zapaloną latarkę i obserwuj jak zachowują się promienie światła.

3. Karty charakterystyk substancji.

4. Karta pracy ucznia: