Dla nauczyciela
Autor: Anna Juwan
Przedmiot: Biologia
Temat: Plastyczność fenotypów i norma reakcji
Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.
Cele operacyjne (językiem ucznia):
Scharakteryzujesz zjawisko zmienności środowiskowej.
Wyjaśnisz na przykładach, czym jest norma reakcji genotypu.
Opiszesz zmienność jako różnorodność fenotypową osobników w populacji.
Wyjaśnisz na konkretnych przykładach wpływ czynników środowiska na plastyczność fenotypów.
Wskażesz przykłady plastyczności fenotypowej u roślin, zwierząt i człowieka.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
z użyciem komputera;
ćwiczenia interaktywne;
rozmowa kierowana;
praca z tekstem;
symulacja interaktywna.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przed lekcją:
Uczniowie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.
Przebieg lekcji
Faza wstępna:
Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel prowadzi pogadankę, zadając pytania:
– Czym jest plastyczność fenotypowa?
– Jakie przykłady plastyczności fenotypów można zaobserwować u roślin, a jakie u zwierząt, w tym również u człowieka?
Faza realizacyjna:
Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapisują w zeszycie minimum pięć pytań do tekstu. Uwaga: każde z pytań musi rozpoczynać się od słowa „dlaczego”. Następnie dobierają się losowo w pary, w których zadają pytania drugiej osobie i odpowiadają na zadane przez nią pytania.
Praca z multimedium („Symulacja interaktywna”). Nauczyciel wyświetla symulację interaktywną i wspólnie z uczniami dokonuje jej analizy. Uczniowie, zmieniając czynniki środowiskowe w symulacji, sprawdzają plastyczność fenotypową i normę reakcji genotypu hortensji, grążela żółtego i ryby z rodzaju Fundulus. Wybrane osoby przedstawiają swoje spostrzeżenia.
Uczniowie, pracując w parach, wykonują polecenie nr 1 („Wyjaśnij przyczynę zmiany barwy, uwzględniając rolę i właściwości antocyjanów”) i polecenie nr 2 („Wykaż przystosowanie kształtu liści do warunków środowiska”). Uczniowie porównują swoje odpowiedzi z inną, najbliżej siedzącą parą.
Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 8 (w którym mają za zadanie wyjaśnić, jakie znaczenie przystosowawcze ma wykształcenie skrzydeł u opisanego gatunku mszyc) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie w 4‑osobowych grupach omawiają prawidłowe rozwiązanie. Po upływie wyznaczonego czasu wskazany przez nauczyciela przedstawiciel grupy prezentuje odpowiedź wraz z jej uzasadnieniem. Klasa ustosunkowuje się do niej. Nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel prosi uczniów o rozwinięcie zdań: „Dziś nauczyłem/nauczyłam się…”, „Zrozumiałem/zrozumiałam, że…”, „Zaskoczyło mnie…”, „Dowiedziałem/dowiedziałam się...”.
Nauczyciel wyświetla treści zawarte w sekcji „Wprowadzenie” i na ich podstawie dokonuje podsumowania najważniejszych informacji przedstawionych na lekcji. Wyjaśnia także wątpliwości uczniów.
Praca domowa:
Wykonaj ćwiczenia od 1 do 7 z sekcji „Sprawdź się”.
Materiały pomocnicze:
Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.
Dodatkowe wskazówki metodyczne:
Multimedium zamieszczone w sekcji „Symulacja interaktywna” można wykorzystać w fazie wstępnej zajęć, w celu wzbudzenia zaciekawienia uczniów.