Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Co odziedziczyliśmy po XIX‑wiecznym realizmie? Dialog z tradycją

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4) rozumie rolę szyku wyrazów w zdaniu oraz określa rolę jego przekształceń w budowaniu znaczenia wypowiedzi.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

3) rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje;

4) rozróżnia grupę literacką i pokolenie literackie; rozpoznaje założenia programowe w utworach literackich różnych epok;

6) rozpoznaje w utworach literackich konwencje: baśniową, oniryczną, turpistyczną, nadrealistyczną, postmodernistyczną;

7) określa przemiany konwencji i ich przenikanie się w utworach literackich; rozpoznaje odmiany synkretyzmu (rodzajowego, gatunkowego) oraz interpretuje jego znaczenie;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

definiuje realizm jako nurt w sztuce;
charakteryzuje nurt realizmu XIX‑wiecznego;
wyjaśnia różnice i podobieństwa w nurtach nawiązujących do realizmu XIX‑wiecznego;
zestawia teksty kultury ujawniające cechy realizmu.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
z użyciem e‑podręcznika.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Przed lekcją nauczyciel prosi uczniów, by przygotowali własną definicję terminów „rzeczywistość” i „realność” oraz zastanowili się nad tym, kiedy mówimy, że coś jest realistyczne. Jakie cechy musi spełniać obiekt lub tekst kultury, by można było go określić jako realistyczny.

Faza wprowadzająca

Na początku lekcji uczniowie przedstawiają wyniki swojej pracy wykonanej w domu. Uczniowie dzielą się refleksjami dotyczącymi formułowania definicji terminów: „rzeczywistość”, „realność”, „realistyczny”. Nauczyciel może dodatkowo przytoczyć definicję słownikową. Ważne, by uczniowie doszli do wniosku, że pojęcie mimesis, znane już od czasów antycznej Grecji, jest również ważnym pojęciem w realizmie, który szczególny nacisk kładzie na odtworzenie rzeczywistości.Następnie nauczyciel prezentuje uczniom „Wprowadzenie” do lekcji, jej cele i zapisuje temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z sekcją „Przeczytaj” w tym z definicją nurtu realizmu oraz – wstępnie – z formami nawiązującymi do realizmu (np. hiperrealizmem). W celu pogłębienia wiedzy przechodzą do sekcji „Prezentacja multimedialna”, w której poznają przykłady dzieł malarskich oraz cechy realizmu XIX‑wiecznego. Po wykonaniu poleceń i notatek uczniowie rozpoczynają pracę z „Mapą myśli” i przykładami nurtów, które nawiązują do realizmu XIX‑wiecznego albo z nim polemizując, albo czerpiąc z jego założeń w nowej rzeczywistości. Cały zespół klasowy, z pomocą nauczyciela wykonuje zestaw poleceń i ćwiczeń przyporządkowanych do multimedium.

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej, na podstawie wyników pracy w ćwiczeniach multimedialnych, nauczyciel pyta uczniów, co mogło wpłynąć na zmianę w narracji w nurtach nawiązujących do realizmu XIX‑wiecznego. Tutaj uczniowie powinni skierować swoją uwagę na rozwój obyczajowy w późniejszych latach, a zwłaszcza w dwudziestoleciu międzywojennym, kiedy to do głosu doszła dziedzina nauki jaką jest psychologia (w tym psychoanaliza), która miała niebagatelny wpływ na rozwój literatury. Od tej pory pisarze zaczęli poszukiwać przyczyn ludzkiego zachowania w psychice. Dlatego możemy uznać, że realizm psychologiczny jest kontynuacją klasycznego realizmu wynikającą z rozwoju cywilizacyjnego.

Materiały dodatkowe:

Ewa Kuryluk, Hiperrealizm – nowy realizm, Warszawa 1983.
Stanisław Stopczyk, Malarstwo polskie. Realizm, Warszawa 1987.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Mapa myśli