Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autora: Ewa Malinowska
Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Charakterystyka najważniejszych poziomów glebowych
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum i technikum, zakres podstawowy, klasa I
Podstawa programowa:
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Wiedza geograficzna.
Poznawanie terminologii geograficznej. 3 Poznanie zróżnicowania środowiska geograficznego, głównych zjawisk i procesów geograficznych oraz ich uwarunkowań i konsekwencji.
II. Umiejętności i stosowanie wiedzy w praktyce.
Identyfikowanie relacji między poszczególnymi elementami środowiska geograficznego (przyrodniczego, społeczno‑gospodarczego i kulturowego).
Formułowanie twierdzeń o podstawowych prawidłowościach dotyczących funkcjonowania środowiska geograficznego.
III. Kształtowanie postaw.
Rozwijanie zainteresowań geograficznych, budzenie ciekawości świata.
Docenianie znaczenia wiedzy geograficznej w poznawaniu i kształtowaniu przestrzeni geograficznej.
Treści nauczania:
VI. Gleby: profil glebowy, przydatność rolnicza.
Uczeń:
wyróżnia cechy głównych typów gleb strefowych i niestrefowych, wyjaśnia ich rozmieszczenie na Ziemi.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
Dowiaduje się, co to jest poziom glebowy.
Poznaje cechy najważniejszych poziomów glebowych.
Dowiaduje się, w jakich warunkach powstawały.
Uczy się je rozpoznawać.
Poznaje zasady identyfikacji poziomów i warstw glebowych.
Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)
Metody i techniki nauczania: blended learning/flipped classroom, IBSE, eksperymentalno‑obserwacyjna
Formy zajęć: praca w grupach
Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, projektor multimedialny, tablety, profile glebowe, kwasomierz polowy, ocet spirytusowy 10%, aparat fotograficzny, zeszyt przedmiotowy
Materiały pomocnicze:
R. Bednarek, Z. Prusinkiewicz, U. Pokojska, H. Dziadowiec, Badania ekologiczno‑gleboznawcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
PRZEBIEG LEKCJI (wariant terenowy)
Przed lekcją uczniowie pod opieką nauczyciela, podzieleni na grupy (liczebność grup określa nauczyciel), w wytypowanych w pobliżu szkoły miejscu/miejscach rozpoznają komponenty środowiska, które mogą mieć wpływ na powstawanie gleb (formę rzeźby, typ utworów powierzchniowych, warunki wodne, pokrycie terenu i in.) i przebieg procesu glebotwórczego; w naturalnym lub sztucznym odsłonięciu albo w odkrywce glebowej określają układ i grubość poziomów glebowych, ich barwę oraz prowadzą proste pomiary (np. w każdym wyznaczonym poziomie pomiar odczynu za pomocą kwasomierza polowego i obserwacja burzenia z octem jako wskaźnika obecności węglanu wapnia); dokonują opisu cech komponentów środowiska i notują wyniki pomiarów i obserwacji w zeszycie przedmiotowym, fotografują profil glebowy; w warunkach domowych zapoznają się ze wstępem i blokiem tekstowym e‑materiału.
Faza wprowadzająca
Przedstawienie celów lekcji.
Wprowadzenie do temat lekcji: jak powstaje gleba i jak jest zbudowana – pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów.
Zgłaszanie przez uczniów niezrozumiałych (nieznanych) terminów użytych w tekście e‑materiału – wyjaśnianie z udziałem wszystkich uczniów (nauczyciel uzupełnia treści).
Faza realizacyjna
Omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest przedstawienie i zinterpretowanie wyników obserwacji terenowych.
Prezentacja uczniom grafiki interaktywnej z e‑materiału w celu zapoznania ich z różnymi poziomami i profilami glebowymi.
Omówienie przez nauczyciela na przykładzie prezentowanych w grafice i e‑materiale profili relacji pomiędzy procesami glebotwórczymi a budową profili gleb; uczniowie wspólnie z nauczycielem określają cechy diagnostyczne poziomów glebowych pozwalające na orientacyjne zidentyfikowanie typu gleby.
Kilkuminutowa dyskusja w grupach uczniów (w tym samym składzie, który pracował w terenie), podczas której uczniowie na podstawie wyników przeprowadzonych obserwacji i pomiarów terenowych określają możliwy przebieg procesów glebotwórczych w analizowanych miejscach, omawiają poziomy glebowe, ich układ i cechy.
Przedstawienie przez poszczególne grupy, na forum klasy, wyników przeprowadzonych obserwacji i pomiarów terenowych, ilustrowanych wykonanymi fotografiami; uczniowie identyfikują poziomy glebowe, przedstawiają ich cechy diagnostyczne, określają typ gleby i procesu glebotwórczego – po zakończeniu każdej prezentacji krótka dyskusja z udziałem wszystkich uczniów dotycząca omawianego przypadku; nauczyciel kontroluje poprawność wypowiedzi, wprowadza uzupełnienia.
Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu określenie ogólnych prawidłowości między budową profili glebowych (układem i cechami poziomów) a przebiegiem procesów glebotwórczych.
Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie rezultatów.
Faza podsumowująca
Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Praca domowa
Zapoznanie się z dodatkowymi informacjami zawartymi w Atlasie gleb leśnych Polski oraz na stronie Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego.
Wykonanie pozostałych ćwiczeń zawartych w e‑materiale.
Krótki tekst na temat charakterystyki budowy profili i cech poziomów gleb występujących w wybranym regionie Polski lub świata napisany przez ucznia z wykorzystaniem także innych źródeł informacji niż podręcznik i e‑materiał.
PRZEBIEG LEKCJI (wariant kameralny)
Uczniowie przed lekcją w warunkach domowych zapoznają się ze wstępem i częścią „Przeczytaj” e‑materiału.
Faza wprowadzająca
Przedstawienie celów lekcji.
Wprowadzenie do temat lekcji: jak powstaje gleba i jak jest zbudowana – pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów.
Zgłaszanie przez uczniów niezrozumiałych (nieznanych) terminów użytych w tekście e‑materiału – wyjaśnianie z udziałem wszystkich uczniów (nauczyciel uzupełnia treści).
Faza realizacyjna
Podział uczniów na grupy (liczebność określa nauczyciel), omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest interpretacja informacji dotyczących budowy profilu glebowego i ich właściwości.
Prezentacja uczniom grafiki interaktywnej z e‑materiału w celu zapoznania ich z różnymi poziomami i profilami glebowymi.
Omówienie przez nauczyciela przykładowych relacji pomiędzy czynnikami glebotwórczymi, procesami glebotwórczymi i właściwościami gleb.
Rozdanie uczniom materiałów zawierających: cechy komponentów środowiska, które mogą mieć wpływ na powstawanie gleb (forma rzeźby, rodzaj utworów powierzchniowych, warunki wodne, pokrycie terenu oraz wybrane właściwości (odczyn, zawartość węglanu wapnia) a także zdjęć profili glebowych i miejsc skąd zostały pobrane – źródłem danych może być Atlas gleb leśnych Polski.
Kilkuminutowa dyskusja w grupach, podczas której uczniowie na podstawie dostarczonych przez nauczyciela danych określają możliwy przebieg procesu glebotwórczego, omawiają poziomy glebowe, ich układ i cechy.
Prezentacja na forum klasy rezultatów pracy w grupach – po zakończeniu każdej prezentacji krótka dyskusja z udziałem wszystkich uczniów dotycząca omawianego przypadku; nauczyciel kontroluje poprawność wypowiedzi, wprowadza uzupełnienia.
Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu określenie ogólnych prawidłowości między budową profili glebowych (układem i cechami poziomów) a przebiegiem procesów glebotwórczych.
Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie rezultatów.
Faza podsumowująca
Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Praca domowa
Rozwiązanie pozostałych ćwiczeń zawartych w e‑materiale.
Utrwalenie poznanych informacji w domu.
Krótki tekst na temat charakterystyki budowy profili i cech poziomów gleb występujących w wybranym regionie Polski lub świata napisany przez ucznia z wykorzystaniem także innych źródeł informacji niż podręcznik i e‑materiał.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:
Grafiki zawarte w e‑materiale mogą być wykorzystane podczas innych zróżnicowanych tematycznie lekcji dotyczących powstawania gleb. Znajdą one także zastosowanie podczas samodzielnej pracy ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu powtórzenie materiału z bloku tematycznego dotyczącego pedosfery.