Autor: Krzysztof Kowaluk

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Formy demokracji bezpośredniej

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

III. Organy władzy publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Uczeń:

2) charakteryzuje formy demokracji bezpośredniej; przedstawia specyfikę referendum ogólnokrajowego i rodzajów referendów lokalnych w Rzeczypospolitej Polskiej; wyjaśnia, jakie warunki muszą zostać spełnione, by referendum się odbyło oraz by jego wyniki były wiążące (w przypadku lokalnych: by było ważne); wyjaśnia – na wybranym przykładzie – wpływ konsultacji publicznych na kształtowanie prawa w Rzeczypospolitej Polskiej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• charakteryzuje najważniejsze formy demokracji bezpośredniej;

• wyjaśnia miejsce elementów demokracji bezpośredniej w systemie politycznym;

• dostrzega problemy związane z referendami.

Strategie nauczania:

• lekcja odwrócona;

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• dyskusja za i przeciw;

• dyskusja plenarna.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Na początku zajęć uczniowie odpowiadają na pytanie: Czy chcielibyście żyć w państwie, w którym prawo tworzą sami obywatele? Zostaje przeprowadzona krótka debata za i przeciw.

2. Jedna z osób – wyznaczona na poprzednich zajęciach – przedstawia krótki opis demokracji ateńskiej (na podstawie podręcznika z historii starożytnej).

3. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie odpowiadają na pytanie, dlaczego stosowana przez starożytnych Greków demokracja bezpośrednia nie jest już praktykowana. Nauczyciel stara się skłonić zespół klasowy do różnorodnych odpowiedzi, odwołując się zarówno do kwestii praktycznych (liczba obywateli we współczesnych państwach), jak i do filozofii współczesnego demokratycznego państwa prawa (prawa mniejszości, podział władz, praworządność).

2. Dyskusja plenarna na temat, czemu służą praktykowane współcześnie formy demokracji bezpośredniej. W jej trakcie powinny być wymienione i scharakteryzowane najważniejsze instytucje demokracji bezpośredniej (referendum, obywatelska inicjatywa ustawodawcza, wiec).

3. Uczniowie zapoznają się z prezentacją multimedialną ukazującą formy demokracji bezpośredniej na gruncie polskiego prawa. Nauczyciel wyjaśnia kwestie budzące wątpliwości uczniów, zwracając m.in. uwagę na różne rodzaje referendów w Polsce. Uczniowie wykonują ćwiczenie do prezentacji i wspólnie omawiaja odpowiedzi.

4. Burza mózgów: Jakie są korzyści oraz zagrożenia wynikające ze stosowania elementów demokracji bezpośredniej? Uczniowie powinni podać argumenty dotyczące zarówno Polski, jak i innych krajów. Chętna/wybrana osoba przedstawia wnioski.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel inicjuje krótką dyskusję: Dlaczego praktykowanie form demokracji bezpośredniej bardzo różni się w zależności od kraju? Należy podkreślić złożony charakter każdego systemu politycznego i zwrócić uwagę, że np. referenda są jedynie jego częścią, powiązaną z innymi elementami (sposobem wyboru parlamentu, uprawnieniami egzekutywy, kulturą polityczną itp.).

2. Uczniowie wykonują ćwiczenia 1–3.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia 4–8.

Materiały pomocnicze:

Jan Baszkiewicz, Powszechna historia ustrojów państwowych, Gdańsk 2001, s. 19–24 (rozdział o demokratycznej polis).

Robert Stawicki, Zarys instytucji referendum jako formy demokracji bezpośredniej. Referendum ogólnokrajowe w Polsce, Kancelaria Senatu, Biuro Analiz i Dokumentacji, Warszawa 2013.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Prezentacja multimedialna może być inspiracją do przygotowania przez uczniów własnych prezentacji lub filmów.