Imię i nazwisko autora: Tadeusz Mincer

Przedmiot: filozofia

Temat zajęć: Państwo jako nocny stróż

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• omawia podstawy ustroju liberalnego;

• analizuje koncepcje liberalizmu: zasadę trójpodziału władzy oraz koncepcje państwa prawa i państwa jako nocnego stróża;

• wskazuje funkcje państwa jako nocnego stróża;

• określa wady i zalety koncepcji państwa jako nocnego stróża.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• gra edukacyjna;

• dyskusja za i przeciw;

• praca z multimedium;

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w grupach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• tablica szkolna,

• komputer z projektorem multimedialnym.

Przebieg lekcji:

Przed lekcją

Na potrzeby fazy realizacyjnej warto przed rozpoczęciem zajęć odpowiednio przygotować salę. Do realizacji tej fazy lekcji niezbędna jest odpowiednio duża przestrzeń, by uczniowie mogli stanąć obok siebie w jednej linii. Może to być korytarz lub zwykła sala lekcyjna – wtedy należy odsunąć na bok krzesła i stoły. Należy zaznaczyć połowę sali (np. sznurkiem lub taśmą malarską), a przeciwległe strony sali oznaczyć kartkami „tak” i „nie”.

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel sprawdza listę obecności oraz ewentualnie zadanie domowe.

2. Nauczyciel rozdaje uczniom kartki samoprzylepne i prosi, by przez minutę pomyśleli o utopijnym ustroju, a następnie zapisali jedną rzecz, którą należałoby zmienić w obecnym państwie, by ten utopijny cel osiągnąć.

3. Uczniowie odczytują swoje pomysły, a kartki zostają przyklejone na tablicy.

Faza realizacyjna

1. Gra edukacyjna. Gra polega na tym, że nauczyciel odczytuje uczniom kilka zdań. Uczniowie, którzy zgadzają się z daną tezą, ustawiają się konsekwentnie w tej części sali, która jest oznaczona słowem „tak”. Analogicznie, uczniowie, którzy nie zgadzają się z danym stwierdzeniem, ustawiają się w części oznaczonej słowem „nie”. Uczniowie mogą zdecydować o natężeniu swojego stosunku do danego stwierdzenia – jeżeli jest ono umiarkowane, stoją bliżej linii środkowej, jeżeli jest ono radykalne – bliżej jednego lub drugiego końca sali.

2. Zadaniem uczniów jest nie tylko ustosunkowanie się do danego stwierdzenia poprzez zajęcie odpowiedniego miejsca, ale również uzasadnienie swojego wyboru. Po każdym twierdzeniu nauczyciel pyta wybranych uczniów i powód, dla którego zajęli to, a nie inne miejsce (np. dlaczego ktoś jest radykalnie na „nie”). Niektórzy uczniowie będą się sami zgłaszać, warto jednak zadbać, by w czasie całej zabawy wypowiedzieli się wszyscy jej uczestnicy. Warto również dopytywać uczniów, jak rozumieją poszczególne twierdzenia.

3. Stwierdzenia do dyskusji są następujące:

• Chciałabym/chciałbym żyć w miejscu, w którym nie istnieje władza państwowa.

• Może istnieć miejsce, gdzie nie istnieje władza państwowa.

• Możliwe jest istnienie państwa bez przymusu.

• Jest możliwe, by istniało państwo bez przepisów prawa.

• Każdy obywatel powinien mieć jakieś obowiązki wobec państwa.

• Dobro społeczności jest ważniejsze od wolności jednostki.

• Tylko państwa powinny mieć prawo do druku pieniędzy.

• Tylko państwo powinny mieć monopol na stosowanie przemocy.

• Władza państwowa nie powinna w ogóle wtrącać się do mojego życia.

• Wola większości jest ważniejsza niż prawa jednostki.

4. Po zakończeniu gry uczniowie mogą usiąść.

5. Nauczyciel pyta uczniów, jakie mają przemyślenia po grze i czy chcieliby dodać jakiś komentarz: czy pytania były dla nich trudne, czy łatwo były im podjąć decyzję i czy decyzje pozostałych osób wpłynęły na ich własne odpowiedzi.

6. Praca z multimedium. Przy pomocy projektora multimedialnego wyświetlany jest schemat interaktywny w e‑materiale „Państwo jako parasol”. Nauczyciel omawia główne założenia liberalnej wizji państwa, analizując poszczególne obowiązki państwa jako „nocnego stróża”. Następnie uczniowie rozpoczynają debatę dotyczącą wyznaczonego tematu.

Faza podsumowująca

1. Po omówieniu schematu należy wrócić do wybranych pytań zadanych podczas gry, by odnieść się do twierdzeń z perspektywy filozofii Johna Stuarta Milla. Propozycje odpowiedzi podano poniżej:

• Możliwe jest istnienie państwa bez przymusu – nie, ponieważ poprzez przymus państwo może zagwarantować wolność jednostek.

• Jest możliwe, by istniało państwo bez przepisów prawa – nie, gdyż przepisy prawa są zapisem tego jakie prawa przysługują obywatelom.

• Każdy obywatel powinien mieć jakieś obowiązki wobec państwa – tak, ale jak najmniejsze. 

• Dobro społeczności jest ważniejsze od dobra jednostki – nie, to dobro jednostek jest najważniejsze.

• Tylko państwa powinny mieć prawo do druku pieniędzy – tylko jeżeli jest to uzasadnione, nie należy ograniczać wolności gospodarczej obywateli.

• Tylko państwo powinny mieć monopol na stosowanie przemocy – tak, ale przemoc może służyć jedynie do ochrony obywateli ze strony zagrożeń zewnętrznych lub wewnętrznych.

• Władza państwowa nie powinna w ogóle wtrącać się do mojego życia – tak, chyba, że jest to uzasadnione troską o wolność innych.

• Wola większości jest ważniejsza niż prawa jednostki – nie zawsze, wola większości nie może ograniczyć praw jednostek.

Praca domowa:

1. Napisz pracę argumentacyjną. Współcześnie demokrację i liberalizm traktuje się jako dwie, nierozłączne idee. Nie zawsze tak jednak było. Teoretycy liberalizmu przestrzegali, że demokracja może obrócić się przeciwko wartościom liberalnym. Spróbuj podać trzy przykłady, kiedy może dojść do takiej sytuacji.

Materiały pomocnicze:

• Kamil Aksiuto, Szczęście i wolność: utylitarystyczny liberalizm Johna Stuarta Milla, Warszawa 2016.

• Marcin Zgiep, Wolność i demokracja: liberalizm deliberatywny J. S. Milla i J. Rawlsa, w: Liberalizm i teoria polityczna, red. Ł. Dulęba, J. Wiśniewski, Poznań 2016, s. 25‑47.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:

Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Schemat” do pracy przed lekcją. Uczniowie zapoznają się z jego treścią i przygotowują do pracy na zajęciach w ten sposób, żeby móc samodzielnie rozwiązać zadania.