Autor: Marzenna Śliwka

Przedmiot: Język polski

Temat: Oświecenie w literaturze i malarstwie

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
4) rozumie rolę szyku wyrazów w zdaniu oraz określa rolę jego przekształceń w budowaniu znaczenia wypowiedzi.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
1) rozumie pojęcie znaku językowego oraz języka jako systemu znaków; rozróżnia typy znaków i określa ich funkcje w tekście;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • wskaże, w jaki sposób epoka oświecenia kształtowała polski język literacki;

  • wymieni środki stylistyczne wykorzystywane w utworach z epoki;

  • wyjaśni, na czym polega heroikomiczność Monachomachii Krasickiego.

  • opisze dydaktyczne funkcje XVIII‑wiecznego malarstwa.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • klasowe refleksje.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia e‑materiał: „Oświecenie w literaturze i malarstwie” grupie uczestników zajęć. Prosi uczniów o przygotowanie prezentacji na podstawie informacji zawartych w sekcji „Przeczytaj”. Uczniowie mają za zadanie przygotować przykłady z tekstów kultury oraz z życia ilustrujące zagadnienia związane z tematem lekcji.

  2. Nauczyciel przygotowuje tyle kartek, ilu jest uczniów w klasie. Będą potrzebne do metody ewaluacyjnej, czyli klasowych refleksji. Należy pamiętać w ustalonych momentach lekcji, aby poprosić uczniów o zapis refleksji.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel rozdaje kartki i objaśnia, na czym będzie polegać pisanie klasowych refleksji: Co jakiś czas będziemy przerywać lekcję, aby uczestnicy lekcji mogli odpowiadać na pytania: Co było dla mnie ważne w ciągu ostatnich kilku, kilkunastu minut lekcji? Na co zwróciłem uwagę?

  2. Prowadzący wyświetla na tablicy i przybliża uczniom temat zajęć. Następnie prosi uczniów, aby zgłosili swoje propozycje pytań do wspomnianego tematu. Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią pomysły, a pozostały jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel je dopowiada.Nauczyciel prosi wskazaną (lub wybraną) osobę o odczytanie tematu lekcji wyświetlonego na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika. Następnie zadaje uczniom pytanie: co wiesz na ten temat? Prosi wybranego ucznia lub uczennicę o zapisywanie propozycji. Wspólne ustalenie kryteriów sukcesu.

Faza realizacyjna:

  1. Prezentacje uczniów. Część właściwa lekcji zaczyna się od prezentacji efektów pracy w domu wybranych uczniów. Pozostali uczniowie zadają pytania prezentującym oraz uzupełniają informacje.

  2. Praca z multimedium. Nauczyciel poleca, aby wybrany uczeń przeczytał polecenie z sekcji „Audiobook”: Po zapoznaniu się z audiobookiem napisz, na czym polega heroikomiczność Monachomachii Krasickiego.. Następnie prosi uczniów, aby podzielili się na grupy i opracowali w nich odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, udzielając także uczniom informacji zwrotnej.

  3. Klasowe refleksje. Zapis refleksji i podanie kartki w lewą stronę.

  4. Uczniowie, na podstawie zebranego w domu materiału, podają na forum klasy własne przykłady ilustrujące poruszane w ćwiczeniach zagadnienia. Wspólna dyskusja nad trafnością i zastosowaniem przykładów.

  5. Uczestnicy lekcji zapoznają się z tekstem Franciszka Karpińskiego Pieśń o Narodzeniu Pańskim. Wspólnie z nauczycielem:
    - wypisują z tekstu antytezy,
    - znajdują szyk przestawny i argumentują, czemu on służy w tym tekście.

  6. Klasowe refleksje. Zapis refleksji i podanie kartki w lewą stronę.

  7. Uczniowie zapoznają się z materiałem z sekcji „Galeria interaktywna”. Omawiają rolę Marcella Bacciarellego jako nadwornego malarza Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz wskazują obraz lub cykl obrazów Bacciarellego, który mógł pełnić istotną funkcję edukacyjną w społeczeństwie polskim w 2. połowie XVIII wieku.

Faza podsumowująca

  1. Jeśli starczy czasu, nauczyciel wspólnie z uczniami omawia wiersz Balon. Wspólnie uzasadniają, że w wierszu Balon podmiot liryczny realizuje typowe dla epoki oświecenia cele moralistyczno‑wychowawcze. Wskazują również przykłady paralelizmu, wyliczenia, pytania retorycznego, apostrofy i określają ich funkcje.

R11rVZFGtlTlD
Adam Naruszewicz Balon

Gdzie bystrym tylko orzeł polotem
Pierzchliwe pogania ptaki.
A gniewny JowiszJowiszJowisz ognistym grotem
Powietrzne przeszywa szlaki,

Niezwykłych ludzi zuchwała para,
Zwalczywszy natury prawa,
Wznawia tor klęską sławny IkaraIkarIkara
I na podniebiu już stawa.

Nabrzmiały kruszców zgorzałym duchemkruszców zgorzałym duchemkruszców zgorzałym duchem,
Krąg lekkiej przodkuje łodzi,
Los dla niej rudlemrudlemrudlem, nici łańcuchem,
Z wiatrami za pasy chodzi.

Już im te złotą wyniosłe pychą
Mocarskich siedlisk ogromy
W gruzów nikczemnych potrząskęw gruzów nikczemnych potrzaskęW gruzów nikczemnych potrząskę lichą
Wzrok przeistoczył poziomy.

Król, wódz, senator, kmieć pracowity,
Czy rządzi, czy ryje ziemię,
W błahych się zlepkach czołga ukryty,
Jak drobne robaczków plemię.

W strumyk dziecinnym palcem na stole
Z kilku kropel zakreślony,
Ledwo się sączy na tym padole
Nurt szumnej Wisły, zmieniony.

Gminie, ku rzadkiej zbiegły zabawce,
Jakież ci cuda mózg kryśli?
Ty sobie roisz czary, latawcelatawcelatawce:
Filozof inaczej myśli.

Choć się natura troistym grodzi
Ze stali murów opasem,
Rozum człowieczy wszędy przechodzi,
Niezłomny pracą i czasem.

Tymi on wsparty, bory wędrownebory wędrownebory wędrowne
Burzliwym morzom poruczył,
Wydarł z otchałni kruszce kosztowne
skakać głazy nauczyłskakać głazy nauczyłskakać głazy nauczył.

Zbywają dzikiej mocy żywioły
Pod jego dzielnym rozkazem,
Leniwe woda opuszcza doływoda opuszcza doływoda opuszcza doły,
A góry ścielą się płazem.

Tego się styru w pogodnej porze
Gdy ujął mężny SarmataSarmataSarmata,
Choć go opuścił i wiatr i zorze,
Już wolniej sobie polata.

Wszystko zwyciężysz, łódko szlachetnałódko szlachetnałódko szlachetna,
Na ciosy przeciwne twarda;
Statek twój sława uwieczni świetna
Chlubniej niż podróż .

1 Źródło: Adam Naruszewicz, Balon, [w:] Oda w poezji polskiej. Antologia, oprac. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 2009, s. 92–95.
Jowisz
Ikar
kruszców zgorzałym duchem
rudlem
w gruzów nikczemnych potrzaskę
gmin
latawce
bory wędrowne
skakać głazy nauczył
woda opuszcza doły
Sarmata
łódko szlachetna
Blanchard
  1. Klasowe refleksje. Nauczyciel prosi uczniów o zapisanie opinii o lekcji. Następnie zbiera kartki, które podczas zajęć przekazywali sobie uczniowie. Wszystkie umieszcza na tablicy, na której zapisany został tytuł: Klasowe refleksje. Jeden z uczniów czyta zapiski na kartkach. Wszyscy uczestnicy zajęć wyciągają wnioski.

Praca domowa:

  1. Wymień i scharakteryzuj zabiegi językowo‑stylistyczne w Monachomachii.

Materiały pomocnicze:

  • J. Snopek, Oświecenie: szkic do portretu epoki, Warszawa 1999.

  • http://pamietnik‑literacki.pl/wp‑content/uploads/2020/06/5‑D%C4%85browski.pdf

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.