Autor: Sebastian Rajewicz

Przedmiot: historia

Temat: Śmierć Stalina i walka o władzę w ZSRS

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

LI. Świat po II wojnie światowej. Początek zimnej wojny.

Uczeń:

8) charakteryzuje zmiany w ZSRS po śmierci Stalina;

Wiodące kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

Cele operacyjne:

Uczeń:

• porównuje reakcje ludzi na śmierć Stalina;

• charakteryzuje reformy Berii i Malenkowa;

• opisuje okoliczności dojścia do władzy Chruszczowa.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka,

• wykład,

• praca pod kierunkiem z tekstem źródłowym i materiałami multimedialnymi,

• analiza SWOT.

Formy pracy:

• praca indywidualna,

• praca w parach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna:

1. Nauczyciel prosi o wyjaśnienie, na czym polegał kult jednostki w ZSRS, oraz opisanie pozycji Stalina w państwie. Prosi o wskazanie filarów władzy Stalina, nakierowuje uczniów na rolę strachu (czystki, aparat represji, GUŁag etc.).

2. Nauczyciel przedstawia cel lekcji: omówienie konsekwencji śmierci Stalina dla polityki ZSRS do czasu objęcia władzy przez Chruszczowa w 1955 r.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel pyta uczniów o przypuszczalne konsekwencje śmierci człowieka, który miał tak wielki wpływ na funkcjonowanie państwa. Prosi o próbę opisania możliwych reakcji mieszkańców ZSRS (ewentualnie także państw satelickich) na wieść o śmierci Stalina. Najlepiej w formie analizy SWOT: prosi uczniów o podanie przypuszczalnych zagrożeń i szans związanych ze śmiercią dyktatora.

2. Nauczyciel odtwarza uczniom audiobook. Wcześniej prosi jednego z nich (wskazaną osobę lub ochotnika) o przeczytanie polecenia 1, nad którym będzie się toczyć dyskusja. Omawia z uczniami wybrane typy zachowań.

3. Następnie prosi uczniów o wymienienie poznanych na wcześniejszych lekcjach bliskich współpracowników Stalina i próbę przewidzenia ich reakcji na jego śmierć (walka o władzę). Wyświetla grafikę „Kolektywne przywództwo”. Na podstawie informacji o pełnionych przez polityków funkcjach prosi uczniów o rozstrzygnięcie, który z nich miał największą szansę na zwycięstwo.

4. Prowadzący prosi o przeczytanie tekstu źródłowego i wskazanie kierunku reform, które zostały wprowadzone po śmierci Stalina. Tekst źródłowy: Słowa Berii do Michaiła Cziaureliego, urzędowego reżysera i ulubieńca Stalina, kiedy ten oświadczył mu, że ukończył nowy scenariusz o Stalinie: „Zapomnij o tym śmieciu! Stalin był łajdakiem, draniem, tyranem! Przez niego żyliśmy w strachu! Sterroryzował cały naród! Jego władza opierała się tylko na strachu! Dzięki Bogu pozbyliśmy się go!”.

5. Praca w parach: uczniowie rozmawiają między sobą o tym, jakie reformy mogło przeprowadzić kolektywne kierownictwo, aby złagodzić politykę terroru. Następnie wybrane osoby podają przykłady na forum klasy, które zapisywane są przez wskazaną osobę lub ochotnika. Później nauczyciel opowiada o reformach Berii, nawiązując do wypowiedzi uczniów. Na końcu zadaje pytanie: Dlaczego największy sowiecki oprawca, szef NKWD, był najpilniejszym orędownikiem destalinizacji?

6. Po krótkim wykładzie na temat reform Berii nauczyciel prosi uczniów o odpowiedź, które z reform mogły nie podobać się innym towarzyszom partyjnym i dlaczego. Następnie prosi o wykonanie ćwiczenia 8, które dotyczy tej tematyki. Udziela uczniom informacji zwrotnej.

7. Nauczyciel prosi uczniów o możliwe sposoby rozwiązania „problemu Berii” przez kolegów partyjnych. Następnie przedstawia okoliczności śmierci Berii, pytając uczniów o możliwych sojuszników zamachowców (wskazując na nienawiść NKWD i armii – rola Żukowa) oraz dojścia Chruszczowa do władzy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wprowadza pojęcie odwilży i prosi uczniów o wyjaśnienie, dlaczego tym określeniem nazwano politykę łagodzenia reżimu komunistycznego, z czym się kojarzy to słowo?

2. Następnie prosi o porównanie sytuacji w ZSRS w roku 1953 (w chwili śmierci Stalina) i w roku 1955 (w chwili objęcia władzy przez Chruszczowa). Jak zmienił się reżim?

3. Nauczyciel prosi uczniów o ocenę pracy swojej i pozostałych uczniów. Udziela im także informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Dla wszystkich: wykonaj pozostałe ćwiczenia zamieszczone w e‑materiale. Dla chętnych: obejrzyj komedię Śmierć Stalina z 2017 r. i opisz przynajmniej trzy nieścisłości historyczne.

Materiały pomocnicze:

J. Rubenstein, Ostatnie dni Stalina, tłum. J. Skowroński, Warszawa 2017.

W. Taubman, Chruszczow. Człowiek i epoka, tłum. Ł. Witczak, Wrocław 2012.

F. Thom, Beria. Oprawca bez skazy, K. Antkowiak, Warszawa 2016.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Audiobook może być wykorzystany przez ucznia do samodzielnego porównania reakcji mieszkańców na śmierć Stalina w ZSRS i PRL w ramach pracy domowej.