Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Na czym polega akt komunikacji językowej? Schemat komunikacyjny Romana Jakobsona

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Kształcenie językowe.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
2) zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe (komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontekst, kontakt);
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
2) wykorzystuje składniowo‑znaczeniowy charakter interpunkcji do uwypuklenia sensów redagowanego przez siebie tekstu;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
3) reaguje na przejawy agresji językowej, np. zadając pytania, prosząc o rozwinięcie lub uzasadnienie stanowiska, wykazując sprzeczność wypowiedzi;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przeanalizuje model komunikacji językowej;

  • przedstawi typologię funkcji języka;

  • wyjaśni różnice pomiędzy funkcjami języka.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • podająca;

  • drama.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji, formułuje cel zajęć oraz kryteria sukcesu.

  2. Uczniowie zapoznają się z sekcją „Wprowadzenie” i „Przeczytaj”.

  3. Nauczyciel prosi chętną osobę o głośne odczytanie informacji zamieszczonych na schemacie Jacobsona (schemat w sekcji „Schemat interaktywny”).

Faza realizacyjna:

  1. Chętna osoba omawia wszystkie elementy konstrukcji schematu Jacobsona.

  2. Drama.
    Uczniowie dobierają się w kilkuosobowe grupy i przygotowują scenki dramowe, np.
    - krótkie spotkanie przyjaciółek z klasy;
    - scenka przedstawiająca ojca, który nakłania dziecko do spędzania mniejszej ilości czasu przy komputerze;
    - prezentacja znanej osoby skierowana do młodych odbiorców;
    - kierowca pyta o dojazd do centrum miasta;
    - kłótnia rodzeństwa. Po upływie wyznaczone czasu uczestnicy zajęć prezentują scenki. Po każdej inscenizacji uczniowie wspólnie z nauczycielem ustalają, kto jest nadawcą komunikatu i jego odbiorcą, a także jaka jest jego treść, kontekst, kod i rodzaj kontaktu.

  3. Uczniowie zapoznają się z mapą myśli i wskazują te funkcje języka, które pojawiają się najczęściej w codziennym użytkowaniu. Następnie na podstawie mapy myśli wyjaśniają, na czym polega różnica pomiędzy funkcją magiczną a poetycką. Wskazują obszary języka, w których najczęściej się owe funkcje pojawiają.

Faza podsumowująca:

  1. Uczniowie indywidualnie wykonują ćwiczenia 1 i 2 z sekcji „Mapa myśli”.

Praca domowa:

  1. Wymyśl własną sytuację komunikacyjną, opisz ją zgodnie z podziałem Jakobsona, a następne przyporządkuj jej części do odpowiednich pól. Wskaż funkcje tych sytuacji komunikacyjnych zgodnie z informacjami ze schematu Romana Jacobsona.

  2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Zadaje również pytania podsumowujące i prosi wybranych uczniów o odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

  • Roman Jakobson, Poetyka w świetle językoznawstwa, „Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej” 1960, nr 51/2.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Schemat interaktywny”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Mapa myśli