Autor: Maria Gniłka‑Somerlik
Temat: Samouczek: retoryka w praktyce, czyli analiza retoryczna przemówienia Sarumana
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Cele kształcenia – wymagania ogólne
III. Tworzenie wypowiedzi.
5. Rozwijanie umiejętności tworzenia tekstów o wyższym stopniu złożoności.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);
4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;
5) rozróżnia typy argumentów, w tym argumenty pozamerytoryczne (np. odwołujące się do litości, niewiedzy, groźby, autorytetu, argumenty ad personam);
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
8) tworzy plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym;
IV. Samokształcenie.
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
Zakres rozszerzony
Lektura uzupełniająca
17) wybrana powieść polska i obca z XX lub XXI wieku;
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.
Cele operacyjne. Uczeń:
przedstawia treść i główny sens przemówienia Sarumana;
wskazuje środki retoryczne, których użył Saruman w przemówieniu w celu perswazyjnym;
analizuje wybrane przemówienie, stosując model analityczny zaproponowany w samouczku;
wyjaśnia znaczenie kompozycji przemówienia na jego przesłanie.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
samouczek (tutorial).
Formy pracy:
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcją
Nauczyciel poleca uczniom, by przed lekcją zapoznali się z materiałami, które wymienione są w sekcji „Przeczytaj” (akapit: „Dla zainteresowanych”). Uczniowie powinni znać przynajmniej fragmenty „Władcy pierścienia” J. R. R. Tolkiena.
Faza wprowadzająca
Nauczyciel prezentuje uczniom „Wprowadzenie” do materiału oraz cele. Zapisuje temat na tablicy. Informuje uczniów, że lekcja będzie poświęcona samodzielnej pracy.
Faza realizacyjna
Praca z multimedium:
Uczniowie zapoznają się z samouczkiem. Formułują syntetyzującą notatkę i wykonują polecenia oraz ćwiczenia do multimedium podsumowujące zdobytą wiedzę na temat kompozycji przemówienia. Następnie dokonują analizy przemówienia Sarumana w sekcji „Audbiook”.
Faza podsumowująca
Uczniowie dzielą się swoimi ewentualnymi wątpliwościami, które pojawiły się podczas pracy z samouczkiem. Ponadto nauczyciel w fazie podsumowującej może zaprezentować uczniom fragmenty ekranizacji dzieła Tolkiena, w których wypowiada się Saruman. Uczniowie mogą przeprowadzić dyskusję na temat oratorskich sposobów wzmocnienia środków retorycznych.
Praca domowa
Korzystając ze wskazówek zgromadzonych w lekcji, przeprowadź własną analizę retoryczną wybranego przemówienia.
Materiały dodatkowe:
Karen Wynn Fonstad, Atlas Śródziemia. Przewodnik po świecie Tolkiena, tłum. T. A. Olszański, Warszawa 2009.
Jak przygotować i napisać rozprawkę maturalną? Poradnik, dostępny na stronie: cke.gov.pl.
Wskazówki metodyczne:
Uczniowie mogą wykorzystać samouczek jako pomoc przy formułowaniu kolejnej analizy retorycznej.