Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Koło, linia, punkt – Daniela Naborowskiego refleksja nad czasem

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

II. Kształcenie językowe.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Lektura obowiązkowa

13) wybrane wiersze następujących poetów:Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp‑Szarzyński;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

analizuje koncepcje czasu ukazane w wierszu Krótkość żywota Daniela Naborowskiego,
określa funkcje środków stylistycznych wykorzystanych w utworze Daniela Naborowskiego,
interpretuje egzystencjalną wymowę wiersza.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
odwrócona klasa.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał: „Koło, linia, punkt – Daniela Naborowskiego refleksja nad czasem”. Następnie prosi, by grupa 5 osób przygotowała wstępną fazę lekcji. Dwie osoby przygotują klip lub film prezentujący, jak w czasach Naborowskiego postrzegano czas i jego upływ. Uczniowie mogą do tego wykorzystać np. barokowe obrazy z motywem zegara i innych atrybutów ukazujących przemijanie oraz oprzeć się na multimediach zamieszczonych w e‑materiale. Wybierają także odpowiedni podkład dźwiękowy/muzyczny. Trzy pozostałe osoby eksperymentują z wierszem Naborowskiego Krótkość żywota. Przygotowują jego odczytanie w bardzo wolnym i bardzo szybkim tempie, na wspak lub pomijając niektóre fragmenty. Wszystkie te zabiegi mają zwrócić uwagę na problem przedstawiony w wierszu: czas i stosunek podmiotu lirycznego do jego upływu.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
Następnie prosi grupę 5 osób o przedstawienie efektów ich pracy. Podczas prezentacji na tablicy powinna powstać mapa skojarzeń, której środkowym polem jest hasło: czas w baroku. Każdy uczeń może podejść do tablicy i zapisać swoją propozycję uzupełnienia mapy.
Później nauczyciel prosi, by uczniowie wykonali w parach polecenie 1 towarzyszące „Mapie myśli”. Będzie to podsumowanie wstępnej fazy lekcji.

Faza realizacyjna:

Faza realizacyjna lekcji będzie poświęcona interpretacji wiersza Daniela Naborowskiego Krótkość żywota. Nauczyciel wyświetla i odczytuje kolejno ćwiczenie 1 oraz polecenie 2 z sekcji „Mapa myśli”. Uczniowie wspólnie ustalają i zapisują poprawne odpowiedzi.
Później, indywidualnie, wykonują polecenia zawarte w sekcji „Prezentacja multimedialna”. Nauczyciel sprawdza poprawność ich odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

W rozmowie podsumowującej lekcję nauczyciel może zadać pytanie: Jakie refleksje egzystencjalne wynikają z wiersza Daniela Naborowskiego Krótkość żywota?
Na koniec zajęć nauczyciel prosi wybranych uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach dowiedziałem się…, nauczyłem się...

Praca domowa:

a. Wykonaj ćw. 2 z sekcji „Mapa myśli”.
b. Przypomnij sobie inne wiersze twórców barokowych, których tematem jest upływ czasu i przemijanie ludzkiego życia. Czy ich ujęcie problemu różni się od sposobu, w jaki podejmuje go Naborowski? Swoją odpowiedź uzasadnij.

Materiały pomocnicze:

Krzysztof Mrowcewicz, Antologia poezji metafizycznej epoki baroku, Warszawa 1993.
Daniel Naborowski, Poezje, oprac. J. Dürr‑Durski, Warszawa 1961.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Mapa myśli