Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Erystyka, czyli o argumentacji pozamerytorycznej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

9. Kształcenie umiejętności rozumienia roli mediów oraz ich wpływu na zachowania i postawy ludzi, a także krytycznego odbioru przekazów medialnych oraz świadomego korzystania z nich.

IV. Samokształcenie.

2. Doskonalenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji, w tym zasobów cyfrowych, oceny ich rzetelności, wiarygodności i poprawności merytorycznej.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

5) rozróżnia typy argumentów, w tym argumenty pozamerytoryczne (np. odwołujące się do litości, niewiedzy, groźby, autorytetu, argumenty ad personam);

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

9) rozpoznaje elementy erystyki w dyskusji oraz ocenia je pod względem etycznym;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

8) tworzy plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym;

9) stosuje retoryczne zasady kompozycyjne w tworzeniu własnego tekstu; wygłasza mowę z uwzględnieniem środków pozajęzykowych;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

II. Kształcenie językowe.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) określa intencję wypowiedzi jako aktu o dwóch znaczeniach: dosłownym i implikowanym (presupozycja);

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

3) rozpoznaje wywód o charakterze demagogicznym oraz metodę pytań podchwytliwych i sugerujących;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

identyfikuje chwyty erystyczne zastosowane w tekstach,
redaguje fragment przemówienia, wykorzystując chwyty erystyczne,
ilustruje różne chwyty erystyczne przykładami z własnych doświadczeń językowych,
wskazuje chwyty erystyczne zastosowane przez George'a Orwella w Folwarku zwierzęcym.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z informacjami z bloku tekstowego oraz przeanalizowanie mapy myśli zamieszczonej w lekcji Erystyka, czyli o argumentacji pozamerytorycznej i wykonanie polecenia 1 z tej sekcji.

Faza wprowadzająca:

Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: nauczyciel pyta: jakie są sposoby przekonania rozmówcy do swoich racji? Czy można ukryć prawdziwą intencję wypowiedzi? W jaki sposób? Jak ludzie wykorzystują do tego język? Czy manipulowanie odbiorcą jest uczciwe? Rozpoczyna się dyskusja, którą moderuje nauczyciel. Uczniowie wymieniają się poglądami, opierając się na własnym doświadczeniu.

Faza realizacyjna:

Główna część lekcji rozpoczyna się od wykonania przez uczniów polecenia 2 z sekcji „Mapa myśli” (uczniowie pracują w parach). Później nauczyciel prosi kilka osób o przedstawienie przykładów. Następnie pyta: czy chwyty erystyczne są łatwe do rozszyfrowania? Czy warto je znać, by umieć im nie ulegać? Uczniowie wymieniają się poglądami.
Prowadzący prosi, by uczniowie podzielili się na 4 grupy. Każda z nich wybiera sobie temat z zaproponowanych:
1. Ograniczenie jedzenia mięsa, emisji CO2, oszczędzanie wody, ruch zero waste... Te i podobne działania są konieczne, inaczej czeka nas katastrofa ekologiczna.
2. Edukacja zdalna może z powodzeniem zastąpić tradycyjną szkołę.
3. Dla współczesnych pracodawców ważniejsze jest doświadczenie niż wykształcenie kandydatów do pracy.
4. Fundusze emerytalne nie mają sensu, lepiej jak najszybciej zacząć oszczędzać na własną rękę.
Zadaniem każdej grupy jest przygotowanie krótkiej dyskusji, której uczestnicy posłużą się różnymi chwytami erystycznymi. Dyskusja powinna trwać do 5 min. Zadaniem słuchaczy (czyli członków pozostałych 3 grup) jest przysłuchiwać się rozmowie i wynotować zastosowane chwyty erystyczne. Nauczyciel czuwa nad sprawnym przebiegiem ćwiczenia, a po jego zakończeniu prosi o podsumowanie. Pyta: czy stosowanie chwytów erystycznych jest intuicyjne, czy też wymaga świadomego użytkowania języka?
W drugiej części tej fazy lekcji uczniowie wykonują wskazane przez nauczyciela zadania spośród ćwiczeń od 1 do 5. Później wspólnie omawiają odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

Podsumowaniem lekcji może być wykonanie ćw. 7 z sekcji „Sprawdź się”.
Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują wybrane ćwiczenie: ćw. 8 lub polecenie pracy domowej z e‑materiału.

Materiały pomocnicze:

Renata Przybylska, O języku polskim, Kraków 2002.
Polszczyzna na co dzień, red. Mirosław Bańko, Warszawa 2006.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się