Dla nauczyciela

Autor: Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Chłopomania i jej typowy przedstawiciel – Pan Młody z Wesela Stanisława Wyspiańskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

6) rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz określa ich funkcje w tekście;

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

Lektura obowiązkowa

29) Stanisław Wyspiański, Wesele;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

4) porównuje teksty kultury, uwzględniając różnorodne konteksty;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne

Uczeń:

określa funkcjonalność ludowych motywów w twórczości Stanisława Wyspiańskiego;
definiuje chłopomanię na podstawie e‑materiału i dramatu Wesele;
rozpoznaje cechy chłopomanii w zachowaniu bohaterów Wesela;
formułuje pytania do eksperta dotyczące chłopomanii;
redaguje wypowiedź argumentacyjną związaną z tematem lekcji.

Strategie nauczania

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania

metoda poglądowa;
rozmowa kontrolowana;
metoda ćwiczeń przedmiotowych;
praca z tekstem dramatu Wesele;
praca w grupie eksperckiej.

Formy zajęć

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego;
analizowanie tekstów;
samokształcenie.

Środki dydaktyczne

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica/kartka papieru, pisak/kreda;
słowniki w wersji tradycyjnej i on‑line;
tekst Wesela.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel proponuje, aby uczniowie, korzystając z burzy mózgów, wymienili swoje skojarzenia związane ze słowem mania i podali jego synonimy.

2. Uczniowie wymieniają/wyliczają swoje propozycje, a następnie konfrontują podane przez siebie określenia z zapisami Słownika języka polskiego. Przykładowo:

mocne zamiłowanie do czegoś,
trudny do opanowania pociąg do wykonywania określonych czynności,
skłonność do robienia czegoś.

Mania: pasja, obsesja, szał, amok.

3. Nauczyciel podsumowuje uczniowskie wypowiedzi, objaśnia cel zajęć i podaje temat.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie na podstawie e‑materiału Chłopomania i jej typowy przedstawiciel - Pan Młody opracowali ustną wypowiedź na temat: Folklor i chłopomania w Młodej Polsce.

2. Wybrani/chętni uczniowie wygłaszają swoją prezentację zjawisk zapisanych w temacie zadania. Wypowiedzi podlegają ocenie koleżeńskiej, słuchający dopowiadają to, czego zabrakło w wystąpieniach koleżanek/kolegów.

3. Nauczyciel proponuje, aby uczniowie zapoznali się z treścią sceny 9 z Aktu I Wesela i wytypowali koleżankę i kolegę do głośnego odczytania sceny.

4. Podczas głośnej interpretacji tekstu słuchający uczniowie podkreślają w tekście środki artystycznego wyrazu, które służą pokazaniu postawy bohatera wobec wsi i jej mieszkańców. Wypełniają tabelę, która porządkuje ich pracę z tekstem. Nauczyciel może ją zmodyfikować: podać już część wypełnioną lub uzupełnienie wszystkich kolumn zaproponować uczniom.

Przykładowo:

Cytat/przykład	Nazwa zabiegu artystycznego	Funkcja w tekście
	powtórzenie	zaznaczenie emocjonalnego charakteru wypowiedzi
	wyliczenie	wymienienie elementów życia na wsi i składowych wiejskiego pejzażu
	porównanie
	kontrast	zaznaczenie różnic między życiem w mieście i życiem na wsi, pokazanie ,ze czas dzieli się dla Pana Młodego na kiedyś/w mieście i teraz/ na wsi
	idealizacja	podkreślenie zafascynowania
	forma ja	zaznaczenie osobistego zaangażowania

5. Uczniowie zapoznają się z prezentacją TED i redagują pytania do eksperta, które wynikają z zamieszczonego materiału oraz toku lekcji. Przykładowo:

Czy każde nawiązanie do folkloru w literaturze młodopolskiej jest przejawem chłopomanii?
W twórczości których młodopolskich artystów chłopomania była najbardziej widoczna?
Jak rozpoznać chłopomanię?
Czy można poznać, kiedy zaczyna się szczere zainteresowanie i kończy się mania?
Zaangażowanie Lucjana Rydla w popularyzowanie wiedzy o wsi miało cechy manii czy było konsekwencją jego pasji?

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel proponuje, aby uczniowie zredagowali definicję chłopomanii. W celu zilustrowania zjawiska powinni odwołać się do postaci Pana Młodego w Weselu.

2. Odczytanie zredagowanych przez uczniów definicji stanowi formę ewaluacji lekcji.

Zadanie domowe

Nauczyciel formułuje na podstawie e‑materiałów polecenie pracy domowej do wyboru:

1. Przeczytaj Plotkę o Weselu Wyspiańskiego autorstwa Tadeusza Boy‑Żeleńskiego i na jej podstawie oraz materiału z e‑podręcznika i dramatu Wesele porównaj postać wykreowaną przez Stanisława Wyspiańskiego z jej pierwowzorem - Lucjanem Rydlem.

2. Zredaguj wypowiedź argumentacyjną, w której rozważysz, czy Lucjan Rydel miał powody, aby obrazić się na Stanisława Wyspiańskiego za kreację Pana Młodego w Weselu.

Materiały pomocnicze:

Tadeusz Boy‑Żeleński, Plotka o Weselu Wyspiańskiego, wolnelektury.pl

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Po wysłuchaniu wypowiedzi eksperta uczniowie mogą opracować własne pytania, które nauczyciel może wykorzystać w fazie realizacyjnej lekcji. Multimedium można też wykorzystać w czasie lekcji powtórzeniowych np. dotyczących inspiracji folklorem w dorobku twórców różnych epok.

Prezentacja TED