Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Martwe dusze Mikołaja Gogola – historia pewnego oszustwa

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
5) tworzy formy użytkowe: protokół, opinię, zażalenie; stosuje zwroty adresatywne, etykietę językową;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
Zakres rozszerzony
Lektura obowiązkowa
17) realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (Honoré de Balzac, Ojciec Goriot lub Charles Dickens, Klub Pickwicka, lub Mikołaj Gogol, Martwe dusze, lub Gustaw Flaubert, Pani Bovary);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przedstawia fabułę utworu Martwe dusze Mikołaja Gogola;

  • charakteryzuje postać Cziczikowa;

  • ocenia postawę Cziczikowa, zajmującego się wykupem tzw. martwych dusz;

  • wyjaśnia, na czym polega symboliczny wymiar postaci Cziczikowa.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Zadaniem uczniów jest przeczytanie utworu Martwe dusze Mikołaja Gogola.

Faza wprowadzająca

W fazie wprowadzającej nauczyciel prosi uczniów, by zastanowili się, czy istnieją zawody, których wykonywanie może być trudne pod względem etycznym (tutaj można porozmawiać o pracy komornika, adwokata). Po ogólnoklasowej dyskusji nad niejednoznacznością różnych aspektów zawodowych nauczyciel informuje uczniów, że literatura stworzyła wiele takich postaci, których postępowanie stanowi symbol podobnych etycznych trudności życia. Jedną z nich jest postać Cziczkowa z utworu Martwe dusze Mikołaja Gogola. Uczniowie powinni znać fabułę, dlatego wystarczy, by na tym etapie lekcji zapoznali się z kontekstem do lektury, w drugim akapicie sekcji „Przeczytaj”.

Faza realizacyjna

Uczniowie rozpoczynają pracę z tekstem, na podstawie którego będą charakteryzować postać Cziczikowa i jego motywacje. Odsłuchują trzyczęściowy audiobook i wykonują polecenia przyporządkowane do multimedium. Istotne jest, by uczniowie skrupulatnie wykonali charakterystykę Cziczikowa, która przyda się jeszcze w dalszej części lekcji. Następnie cały zespół klasowy wykonuje ćwiczenia: 4‑6 w sekcji „Sprawdź się”. W kolejnym kroku uczniowie podzieleni na grupy wykonują w tej samej sekcji ćwiczenia 1‑3. Najlepsze i najbardziej trafne propozycje odpowiedzi notowane są na tablicy.

Faza podsumowująca

Uczniowie piszą list motywacyjny Cziczikowa (nauczyciel może poglądowo zaprezentować przykład). Powinien zawierać:

  • wszystkie elementy formalne, czyli datę i miejsce sporządzenia, nazwisko osoby ubiegającej się o stanowisko (wskazanie stanowiska), nazwę instytucji, do której się zwraca, tytuł tekstu (list motywacyjny), zwroty grzecznościowe i podpis;

  • motywacje, którymi kieruje się Cziczikow w podjęciu zajęcia, jakim jest wykupowanie danych zmarłych chłopów;

  • wszystkie dotychczas zebrane informacje na temat życia i pochodzenia postaci z powieści Gogola. Ważne, by najwięcej uwagi uczniów zajęła kwestia umotywowania pisma, nie jego formalna strona, która ma funkcję wyłącznie pomocniczą.

Po ukończonej pracy uczniowie prezentują sformułowane listy motywacyjne. Cały zespół klasowy podsumowuje motywacje Cziczikowa, ale również ich wymiar symboliczny.

Praca domowa:

„Ten jest mądry, kto nie brzydzi się żadnym charakterem, ale utkwiwszy w nim badawczy wzrok, przenika go aż do najpierwotniejszych przyczyn”. Zinterpretuj słowa Gogola w krótkim tekście argumentacyjnym.

Materiały dodatkowe:

  • Vladimir Nabokov, Nikołaj Gogol, tłum. L. Engelking, Warszawa 2012.

  • Dimitrij Romanowski, Odnaleźć człowieka w człowieku. Obraz bohatera w twórczości Mikołaja Gogola, Oświęcim 2009.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Audiobook” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się