Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Narodziny Jezusa „w najsmutniejszym ze wszystkich miast” w czasie wojny. Kolęda warszawska 1939 Stanisława Balińskiego

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny; 16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

I. 2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

III. 2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• rozpozna cechy gatunkowe kolędy oraz motywy charakterystyczne dla tego gatunku;

• udoskonali umiejętność analizowania sytuacji lirycznej;

• zinterpretuje Kolędę warszawską 1939 Stanisława Balińskiego;

• wskaże motywy łączące Kolędę warszawską 1939 z kolędą Nie było miejsca dla Ciebie.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• metoda poglądowa;

• pogadanka;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• wysłuchanie koncertu.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego;

• samokształcenie;

• działania artystyczne (koncert).

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/ tablica, pisak/ kreda;

• nagrania muzyczne.

Przebieg zajęć

Przed lekcją

1. Nauczyciel proponuje zainteresowanym uczniom przygotowanie na podstawie e‑materiałów i innych źródeł minikoncertu złożonego z polskich kolęd. Sugeruje, by uczniowie włączyli do koncertu kolędę Nie było miejsca dla Ciebie, która będzie omawiana podczas lekcji.

2. Pozostałych uczniów prosi, aby ze znanych sobie kolęd wynotowali słowa i motywy, które często się w nich pojawiają.

Faza wstępna

1. Lekcja rozpoczyna się od przygotowanej przez uczniów prezentacji kolęd. Po jej zakończeniu nauczyciel pyta: Jaki nastrój mają kolędy? Co na to wpływa? Jakie słowa i motywy pojawiają się często w kolędach? Uczniowie dzielą się swoimi refleksjami.

Nauczyciel informuje, że podczas lekcji uczniowie skupią się na analizie utworu Stanisława Balińskiego Kolęda warszawska 1939. Mówi, że dla tego wiersza charakterystyczne jest połączenie płaszczyzn – religijnej i świeckiej, związanych z emocjami (radością) z powodu narodzenia Pańskiego i podjęcia przez Polaków walki zbrojnej o wolność, a także nadziei na zbawienie duszy i niepodległość narodu (na podstawie e‑materiałów).

3. Podanie tematu lekcji.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie wysłuchują w e‑materiałach audiobooka poświęconego okolicznościom powstania Kolędy warszawskiej 1939 Stanisława Balińskiego. Słuchają także interpretacji wiersza S. Balińskiego. Następnie wykonują, indywidualnie, polecenie pierwsze z tej sekcji.

2. Prowadzący wyświetla mapę myśli z e‑materiału. Prosi, by uczniowie, pracując w parach, wykonali polecenia 1 i 2 oraz ćwiczenie 1 z tej sekcji. Później wskazane osoby prezentują propozycje odpowiedzi, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.

3. W ostatniej części tej fazy lekcji uczniowie pod kierunkiem nauczyciela dokonują analizy porównawczej Kolędy warszawskiej 1939 Stanisława Balińskiego oraz kolędy Nie było miejsca dla Ciebie. Wskazują motywy łączące oba utwory.

Faza podsumowująca

2. Nauczyciel pyta, czym różni się wymowa wiersza Stanisława Balińskiego od wymowy tradycyjnych kolęd. Uczniowie, opierając się na informacjach uzyskanych podczas lekcji, powinni wskazać na okoliczności powstania wiersza oraz fakt, że jest to utwór świecki, ale wykorzystujący motywy charakterystyczne dla kolęd zakorzenionych w religii i polskiej tradycji.

Uczniowie dzielą się swoimi refleksjami.

Zadanie domowe:

Porównaj Kolędę warszawską 1939 z Bogurodzicą. Wynotuj w punktach podobieństwa i różnice dotyczące kreacji Najświętszej Marii Panny, stosunku emocjonalnego nadawcy, próśb kierowanych przez nadawcę do Maryi.

Materiały pomocnicze:

Dowolne zapisy koncertów kolęd w wykonaniu polskich artystów, np. Ewy Małas‑Godlewskiej i Grzegorza Turnaua.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania audiobooka:

Uczniowie mogą wysłuchać audiobook przed lekcją i przygotować na jego podstawie przekład intersemiotyczny: interpretację plastyczną lub filmową o rzeczywistości ukazanej w kolędzie Stanisława Balińskiego.