Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Anna Grabarczyk

Temat: Nie tylko rozprawka, czyli na czym polega argumentacyjność wypowiedzi

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

• rozpozna konstrukcję wypowiedzi argumentacyjnej;

• ustali funkcję hipotezy, tezy, uzasadnienia, wniosku;

• zredaguje różne argumenty dla uzasadnienia własnego stanowiska;

• udoskonali umiejętność tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej w związku z tekstem literackim.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem e‑podręcznika;

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu;

• plansza z tekstem.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie przed zajęciami zapoznają się z materiałem w sekcji „Przeczytaj”.

2. Nauczyciel dzieli klasę na kilkuosobowe zespoły. Ich zadaniem jest wspólne ustalenie tekstu poetyckiego lub epickiego, z którym będą pracować podczas lekcji (przynoszą ten materiał na lekcję).

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel rozmawia z uczniami na temat tego, z jakich źródeł korzystają przy pisaniu prac czy tworzeniu prezentacji. W jaki sposób korzystają ze źródeł? Czy dbają o to, aby nie być posądzonym o plagiat?

2. Dyskusja. Uczniowie przeprowadzają dyskusję na temat plagiatu: czym jest, jakie są jego skutki, dlaczego ludzie kopiują informacje z innych źródeł. Warto, aby nauczyciel na zakończenie rozmowy uczulił młodzież na to, aby korzystała ze sprawdzonych źródeł i podawała bibliografie, jeśli w pracy zostanie zacytowany fragment czyjegoś dzieła.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel zapisuje na tablicy hasła: językowy obraz świata, argument, teksty argumentacyjne. Prosi uczniów, żeby spróbowali wyjaśnić podane terminy, dopowiada i porządkuje wypowiedzi młodzieży.

2. Prowadzący zajęcia wyświetla na dużym ekranie i omawia schemat interaktywny. Uczniowie w parach ustalają, jakie treści powinny znajdować się we wstępie wypowiedzi argumentacyjnej na dowolny temat, a jakie w jej zakończeniu.

3. Uczniowie dzielą się na kilkuosobowe grupy. Każdy zespół wybiera dwa dowolne cytaty o ukazanym w literaturze sensie życia i czyni z nich punkt wyjścia do rozwinięcia wypowiedzi argumentacyjnej. Redaguje argumenty i kontrargumenty. Projektuje temat wypowiedzi oraz tezę lub hipotezę. Uczniowie wykorzystują zawarte w schemacie wiadomości o rodzajach argumentów.

4. Nauczyciel wiesza przygotowaną wcześniej planszę z następującymi informacjami.
   Przeczytaj tekst. Podkreśl fragmenty, które dotyczą tematu, problemu czy szerszego zagadnienia, ważne sformułowania; wykorzystaj margines i zapisz swoje spostrzeżenia. Następnie wykonaj czynności.
   - Zastanów się nad wymową i znaczeniem tytułu tekstu. Zbadaj jego formę oraz przenośne i dosłowne znaczenie.
   - Przypomnij sobie wszystkie informacje o autorze (kontekst biograficzny) i o tak zwanym kontekście macierzystym utworu.
   - Ustal tematykę tekstu, zakres zagadnień, do których się odnosi. Ustal, jaki jest główny problem utworu i do jakich innych tekstów można to dzieło odnieść.
   - Rozpoznaj formę, gatunek tekstu i najważniejsze środki wyrazu w nim zastosowane.
   - Zbadaj budowę kompozycyjną i stylistyczną tekstu.
   - Scharakteryzuj osobę mówiącą w tekście (narratora, podmiot liryczny, bohaterów).
   - Zastanów się, kim jest osoba mówiąca w tekście i na jakiej podstawie można o niej orzekać.
   - Zastanów się, czy możemy osobę mówiącą w tekście utożsamić z autorem utworu? Jeżeli tak, to wyjaśnij, dlaczego.
   - Zbadaj elementy świata przedstawionego (miejsce, czas, wydarzenia) lub sytuację liryczną.
   - Zastanów się nad tym, do jakich elementów tradycji utwór odsyła, nawiązuje lub z nimi polemizuje.
   - Interpretując motywy kulturowe zawarte w tekście, rozpoznaj toposy, źródła inspiracji i nawiązań.
   - Zbadaj sposoby kreacji zastosowane w tekście (w tym środki artystycznego wyrazu).
   - Zbadaj styl i stylistykę tekstu.
   - Wyjaśnij funkcję idei i zastosowanych zabiegów.
   - Ustal listę wszystkich funkcjonalnych kontekstów interpretacyjnych wraz z przykładami dzieł, np.: biograficzny, filozoficzny, religijny, historyczny, społeczny, polityczny, obyczajowy, psychologiczny, kulturowy, historycznoliteracki, egzystencjalny, plastyczny.
   - Uogólnij swoje ustalenia interpretacyjne, zastanów się nad ich znaczeniem dla wymowy tekstu i problematyki zawartej w temacie.
   - Sformułuj wnioski interpretacyjne, wyjaśnić, na czym polega wartość utworu.
   Uczniowie pracują w grupach z przygotowanym w domu tekstem. Mogą przy tej pracy korzystać z telefonów z dostępem do internetu.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z prezentacją multimedialną. Następnie zapisują wyrazy i sformułowania, dzięki którym wypowiedź argumentacyjna będzie spójna.
   Na zakończenie lekcji uczestnicy zajęć wybierają fragment dowolnego tekstu teoretycznego i na podstawie schematu opracowują mapę myśli tej wypowiedzi.

Praca domowa:

1. Napisz wypracowanie o charakterze argumentacyjnym na wybrany temat.
   Losy ojczyzny dla tych bohaterów były najważniejsze. Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu Kamieni na szaniec oraz wybranego utworu literackiego. Twoja praca powinna liczyć 200 wyrazów.
   Zob. Robert Chamczyk, Egzamin ósmoklasisty. Język polski. Trening przed egzaminem, Warszawa 2019.
   Jaki wpływ na zachowanie i postawę ludzi mają doświadczenia z przeszłości? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do fragmentu utworu Demon ruchu Stefana Grabińskiego oraz wybranych tekstów kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.
   Zob. Małgorzata Kosińska‑Pułka, Matura. Język polski. Trening przed egzaminem, Warszawa 2020 r.

Materiały pomocnicze:

• Dorota Zdunkiewicz‑Jedynak, Argumentacja, [w:] tejże, Wykłady ze stylistyki, Warszawa 2008.

• Kinga Białek, Czytanie tekstów argumentacyjnych, Kraków 2020.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Schemat”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

• Scenariusz lekcji przewidziany jest na co najmniej 2 godziny lekcyjne.