Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Jak przekonać rozmówcę do swoich racji? Metody trafnego argumentowania

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

2) zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe (komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontekst, kontakt);

3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);

4) rozpoznaje zjawiska powodujące niejednoznaczność wypowiedzi (homonimie, anakoluty, elipsy, paradoksy), dba o jasność i precyzję komunikatu;

8) rozróżnia pojęcia manipulacji, dezinformacji, postprawdy, stereotypu, bańki informacyjnej, wiralności; rozpoznaje te zjawiska w tekstach i je charakteryzuje;

9) stosuje zasady etykiety językowej w wypowiedziach ustnych i pisemnych odpowiednie do sytuacji;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2) wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

5) rozróżnia typy argumentów, w tym argumenty pozamerytoryczne (np. odwołujące się do litości, niewiedzy, groźby, autorytetu, argumenty ad personam);

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

8) tworzy plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym;

9) stosuje retoryczne zasady kompozycyjne w tworzeniu własnego tekstu; wygłasza mowę z uwzględnieniem środków pozajęzykowych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie przedsiębiorczości.

Cele operacyjne. Uczeń:

definiuje pojęcie argumentacji i wskazuje jej główne cechy;
wyjaśnia zastosowanie trzech typów argumentów;
analizuje środki użyte w przykładowym tekście argumentacyjnym;
wskazuje najczęściej występujące błędy podczas argumentacji.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Przed lekcją nauczyciel poleca uczniom, by przygotowali przykład tekstu z przestrzeni internetowej (z bloga, portalu społecznościowego, serwisu informacyjnego), w którym autor próbuje przekonać czytelnika do swoich racji.

Faza wprowadzająca

Uczniowie prezentują przygotowane przez siebie teksty i podczas ogólnoklasowej dyskusji zastanawiają się, czy argumentacja użyta przez autora jest wystarczająca. Nauczyciel informuje uczniów, że właśnie cechom dobrej i skutecznej argumentacji będzie poświęcona lekcja. Następnie prezentuje „Wprowadzenie” do lekcji, jej cele i zapisuje temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z definicją argumentacji w sekcji „Przeczytaj”. Zastanawiają się, czy przygotowane przed lekcją teksty jej odpowiadają. W następnym kroku rozpoczynają pracę z multimedium. Pierwszy z filmów z udziałem ekspertki dr Agaty Hąci dotyczy przede wszystkim trzech typów argumentów. Po wysłuchaniu wykładu uczniowie wykonują polecenia i ćwiczenie przyporządkowane do multimedium. Następnie zapoznają się z treścią drugiego filmu, by wykonać polecenia i serię ćwiczeń porządkujących i sprawdzających wiedzę. Po skończonej pracy z multimedium uczniowie wracają do przygotowanych przed lekcją tekstów z przestrzeni internetowej. Sprawdzają, czy w tekstach zostały użyte wszystkie typy argumentów oraz czy zostały popełnione błędy. Uczniowie zastanawiają się, w jaki sposób można dokonać popraw, by uskutecznić argumentację wybranych przykładów.

Faza podsumowująca

Uczniowie dobierają się w pary i ustalają temat dyskusji, jaką między sobą przeprowadzą. Następnie indywidualnie piszą konspekt własnej argumentacji na wybrany temat. Po przygotowaniu konspektu, pary uczniowskie przeprowadzają dyskusję na forum klasowym. Pozostali uczniowie oceniają poziom przygotowania wypowiedzi, przede wszystkich trzech typów argumentów.

Materiały dodatkowe:

Beata Witkowska‑Maksimczuk, Elementy retoryki i erystyki w przykładach, Warszawa 2014.
Józef Żurawicki, O dyskusji, Opole 1994.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film edukacyjny” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Film edukacyjny