Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Dialektyzmy w Chłopach

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
II. Kształcenie językowe.
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
1) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;
6) rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz określa ich funkcje w tekście;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
IV. Samokształcenie.
6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • wskaże cechy stylizacji gwarowej w Chłopach Władysława Reymonta;

  • scharakteryzuje język Chłopów na przykładzie fragmentu przedstawiającego ślub Boryny;

  • określi funkcje dialektyzacji w Chłopach Reymonta.

  • przeanalizuje różne wcielenia narratora powieści, związane z wykorzystaniem dialektyzmów.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • mapa myśli.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Zadaniem uczniów jest odnalezienie informacji na temat różnic między dialektem a gwarą (np. Dialekt to odmiana języka ogólnego (narodowego) charakterystycznego dla jakiegoś większego terytorium. Natomiast gwara to język używany na mniejszym terenie, np. w gminie, wsi, nie podlega regułom i normom poprawnościowym języka ogólnego).

  2. Uczniowie przynoszą na lekcję lekturę lub podczas zajęć mogą korzystać z tekstu online.

Faza wprowadzająca:

  1. Wyświetlenie na tablicy tematu i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów sukcesu.

  2. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat lekcji. Następnie prosi, by uczniowie przygotowali na podstawie „Przeczytaj” – każdy indywidualnie – mapę myśli, której główne hasło brzmi Dialektyzmy w Chłopach. Wybrana osoba lub ochotnik przedstawia wynik swojej pracy.

Faza realizacyjna:

  1. Nauczyciel zadaje uczniom pytania:
    - Czym jest dialektyzacja?
    - W jaki sposób przejawia się stylizacja gwarowa w Chłopach?

  2. Nauczyciel przedstawia na dużym ekranie mapę myśli (i omawia ją z uczniami) oraz odtwarza audiobook. Następnie dzieli klasę na dwa zespoły.
    - Zespół I wyjaśnia, dlaczego narrator w powieści przyjmuje różne wcielenia. Wykonuje również ćw. 1 i 2 z sekcji „Audiobook”.
    - Zespół II wynotowuje z audiobooka słowa i zwroty związane z charakterystyczną stylizacją zastosowaną przez autora. Uzupełnia również mapę myśli fragmentami z Chłopów odpowiadającymi różnym rodzajom stylizacji.

Faza podsumowująca:

  1. Uczniowie, korzystając z materiału z lekcji (zamieszczonych fragmentów Chłopów) oraz z telefonów z dostępem do internetu przygotowują słownik dialektyzmów (wraz z wyjaśnieniami).

Praca domowa:

  1. Jeśli znasz gwarę lub język regionalny, wykorzystaj tę odmianę języka, by opowiedzieć o przebiegu wesela Jagny i Boryny. Wyjaśnij, na czym polega różnica między stylizacją gwarową w literaturze a językiem użytym przez ciebie w opowiadaniu.

Materiały pomocnicze:

  • Nicole Nau i inni, Języki w niebezpieczeństwie. Księga wiedzy, Poznań 2016.

  • Maria Kamińska, O stylizacji gwarowej w „Chłopach” Reymonta, „Prace Polonistyczne Studies in Polish Literature” 1968, nr 24.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Audiobook