Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Symbolika w Małej Apokalipsie Tadeusza Konwickiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wyjaśni, jak Tadeusz Konwicki rozumie pojęcie „apokalipsy”;

• pozna symbole zawarte w powieści Tadeusza Konwickiego;

• omówi znaczenia poszczególnych symboli.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel przekazuje uczniom kartki z cytatem.
   Wszyscy wiemy, że sztuka oddziałuje na zmysły: wszyscy wiemy też z doświadczenia, że dzieła sztuki potrafią oczarować, sprawiać przyjemność, poruszać, ale także przygnębiać, szokować i budzić niesmak. Jednak jeśli nie zajrzymy pod to, co widać na powierzchni, jeśli nie zaczniemy rozumieć, na co patrzymy, zawsze będziemy widzieć tylko niewielką część obrazu. Sztuka bowiem komunikuje się głównie poprzez „anegdotę” i symbolikę, a symbol jest czymś, co należy odczytać, aby zrozumieć całe dzieło. Znajdowanie związków między symbolicznymi odwołaniami, które artyści zaszyfrowali w swoich dziełach, otworzy nam oczy na bogaty świat aluzji i ukrytych znaczeń. Poznanie potęgi symboli umożliwia zarówno artyście, jak i obserwatorowi wyjście poza granice materii twórczej, poza to, co widzi, i zagłębienie się w otchłań ludzkiej psychiki i kulturowych kodów. […] Pionierskie prace psychoanalityków Zygmunta Freuda i Carla Gustava Junga utorowały w tym zakresie drogę, wskazując, że ludzki umysł jest zaprogramowany do myślenia i komunikowania się poprzez symbole i że język symboli, a zwłaszcza archetypów przekracza granice czasu oraz przestrzeni. Interpretacja licznych dzieł sztuki […] i wielu omawianych wraz z nimi symbolicznych detali pokazuje, że symbolika jest naprawdę odwiecznym i uniwersalnym językiem. Gdy w odległych częściach świata rozwijały się różne cywilizacje, religie, społeczeństwa i kultury, każda z nich wykształcała swój własny symboliczny słownik, przez który wyrażała święte idee, rozmaite aspekty indywidualnej i zbiorowej tożsamości oraz abstrakcyjne teorie i pojęcia.
   Clare Gibson, Jak czytać symbole. Język symboli w różnych kulturach, tłum. K. Kuraszkiewicz, Warszawa 2010, s. 6‑7.
   Uczniowie przygotowują się do odczytania symboliki Malej apokalipsy Tadeusza Konwickiego (przed zajęciami czytają lekturę i przynoszą ją na lekcję).

2. Uczniowie przypominają sobie treść Apokalipsy św. Jana, np. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół pod red. M. Petera, M. Wolniewicza, Poznań 2018.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel pyta uczniów, z czym kojarzy się im słowo apokalipsa (w języku, religii, kulturze, kulturze popularnej) i co wiedzą o pochodzeniu tego słowa. Po uzyskaniu odpowiedzi od chętnych uczniów nauczyciel zapisuje na tablicy znaczenie greckiego słowa apokalypsis: odsłonięcie, zdjęcie zasłony, objawienie. Następnie wyjaśnia uczniom jak słowo to funkcjonuje w terminologii judaistycznej i chrześcijańskiej.

2. Nauczyciel zachęca uczniów do przywołania filmowych i literackich przykładów apokalipsy w potocznym rozumieniu końca świata, a następnie wskazuje różnicę między potocznym i biblijnym rozumieniem słowa.

3. Nauczyciel robi krótki wstęp na temat roli symbolu w biblijnej literaturze apokaliptycznej, następnie odczytuje temat lekcji oraz zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału cele zajęć i prosi uczniów lub wybraną osobę o sformułowanie kryteriów sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie przystępują do cichego czytania tekstu e‑materiału. Indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.

2. Nauczyciel prosi chętnych uczniów o wyjaśnienie pojęcia symbolu jako nośnika ukrytych znaczeń i roli symboliki w literaturze.

3. Uczniowie w parach analizują mapę myśli. Korzystając z przyniesionej lektury, uzupełniają mapę fragmentami Małej apokalipsy związanymi z symboliką początku i zakończenia powieści.

4. Uczniowie czytają fragmenty Małej apokalipsy Tadeusza Konwickiego zamieszczone w sekcji „Audiobook”, a następnie omawiają, do jakiej symboliki odwołuje się bohater‑narrator.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie w parach wyjaśniają, z jakimi wydarzeniami jest związany koniec świata w Apokalipsie św. Jana, a z jakimi w Małej apokalipsie Tadeusza Konwickiego. Następnie wykonują ćwiczenia 1‑3 z sekcji „Audiobook”.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują w domu ćwiczenie 4 z sekcji „Audiobook”.

Materiały pomocnicze:

• Beata Pokorna, Autobiografizm w „Małej apokalipsie” Tadeusza Konwickiego, „Prace Naukowe. Filologia Polska. Historia i Teoria Literatury 8” 2001.

• Roman Bobryk, Konwicki i Orwell… (nawiązania intertekstualne w „Małej apokalipsie”), dostępny w internecie: https://nowynapis.eu/czytelnia/artykul/konwicki‑i-orwell‑nawiazania‑intertekstualne‑w-malej‑apokalipsie.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.