Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Temat: Powojenne losy Polaków i Żydów. Henryk Grynberg, Uchodźcy

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• analizuje i interpretuje wybrane fragmenty prozy Henryka Grynberga,

• charakteryzuje wybranych artystów opisanych przez Henryka Grynberga w Uchodźcach,

• wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny i polityczny,

• poznaje powojenne warunki życia ludności cywilnej (w tym artystów).

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel rozdaje kartki z wydrukowaną recenzją Uchodźców Henryka Grynberga. Uczniowie zapoznają się z tekstem, a następnie na podstawie sekcji Przeczytaj uzupełniają informacje o prozie Henryka Grynberga. Dzielą się swoimi przemyśleniami.

KARTA PRACY – RECENZJA

Rafał Kobylarczyk

„Uchodźcy” – H. Grynberg – recenzja 19 marca 2018

Marek Hłasko, Agnieszka Osiecka, Elżbieta Czyżewska, Sławomir Mrożek – osoby znane prawie każdemu, ale w pewnym momencie musiały z różnych powodów wyjechać z kraju. Jednak wbrew pozorom to nie oznaczało lepszego życia. Autobiograficzna opowieść Henryka Grynberga pokazuje, że osoby z jego pokolenia musiały dokonywać trudnych wyborów.

Publikacja Uchodźcy została wydana po raz pierwszy w 2004 r. Trudno o lepszego autora o takim charakterze jak Grynberg, który sam doskonale zna życie na emigracji. Mimo stosunkowo trudnego tematu podjętego w książce niektóre fragmenty napisane są w żartobliwej konwencji – to pokazuje, że autor umie oddać charakter postaci. Czytelnik z pewnością nie raz uśmiechnie się, czytając rozdział, którego bohaterem jest Marek Hłasko.

Bardzo ważny w książce jest pewien dualizm podróży, w którą zabiera czytelnika autor. Z jednej strony to wycieczka w realnym wymiarze. Razem z bohaterami można zwiedzić Stany Zjednoczone (Nowy Jork, Hollywood, Beverly Hills i Las Vegas) oraz ważne miejsca w Europie (Monachium, Neapol, Mediolan, Genewę) i w innych częściach świata (Buenos Aires i Montreal). Jednocześnie jednak szuka się swojego miejsca i próbuje się żyć w innych realiach, walcząc z problemami materialnymi i duchowymi. Grynberg daje niepowtarzalną szansę wczucia się w sytuację osób z jego pokolenia – pierwszego, które po wojnie szukało swojego miejsca, nie godząc się na życie pod dyktando komunistycznej władzy. Uchodźcy to szansa na podróż w głąb uchodźczej duszy. […]

Autor, oprócz tego, że potrafi nakreślić charakter osób, bardzo dobrze ukazuje również realia historyczne, w jakich przyszło żyć bohaterom. Chociaż nie jest to książka, z którą prześledzi się rok po roku wydarzenia w Polsce w tamtym okresie, to jednak czytelnika z pewnością usatysfakcjonuje wiedza, czym Polska jest dla bohaterów oraz jak jest przez nich widziana. Pozwoli to lepiej zrozumieć motywy, które kierują młodymi osobami szukającymi swojego miejsca w obcym kraju.

Nie licząc wstępu od autora i epilogu, książka ma 20 rozdziałów, w których losy bohaterów się przeplatają. Mimo pojawiających się drobnych błędów stylistycznych czytelnik nie będzie narzekał na chaos. Sposób, w jaki autor formułuje swoje myśli, powinien być zrozumiały dla każdego. Zdarzają się np. wtrącenia z innych języków (aby ukazać realizm sytuacji), ale nie są one skomplikowane – kontekst pomaga zrozumieć ich sens.

Uchodźcy Henryka Grynberga to książka o trudnych latach reżimu komunistycznego i jeszcze trudniejszych wyborach z nimi związanymi. To też zbiór opowieści o różnych osobach, które szukały szczęścia w wielu miejscach na świecie – podobnie jak to się dzieje obecnie, jednak z tą różnicą, że wtedy nie każdy miał możliwość powrotu.

Plus minus:

Na plus:

• odwzorowane realia historyczne,

• pokazanie wędrówki w sensie dosłownym i metaforycznym,

• prosty, zrozumiały język.

Na minus:

• drobne błędy stylistyczne.

{https://historia.org.pl}

2. Chętni uczniowie przypominają okoliczności uchodźctwa Polaków po wojnie oraz wybrane informacje dotyczące biografii Henryka Grynberga.

3. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z multimedium i wykonują dołączone do galerii interaktywnej polecenia. Gromadzą informacje dotyczące życia wybranej postaci i porównują jej literacki opis z oficjalnym biogramem. Ustalają, na czym polegają różnice w sposobie ukazywania rzeczywistych postaci.

Udzielają odpowiedzi na pytanie o to, w jaki sposób wspomnienia i znajomość realiów dopełniają portret artysty. Dzielą się swoimi przemyśleniami.

2. Nauczyciel rysuje na tablicy tabelę z wypełniona pierwszą kolumną. Wskazywani przez nauczyciela uczniowie uzupełniają zapisy drugiej kolumny. (Zamiast rysunku na tablicy nauczyciel może rozdać kolejną kartę pracy).

TABELA DO UZUPEŁNIEIA

Wskazani przez nauczyciela uczniowie uzasadniają swoje zapisy na podstawie cytowanego w multimedium fragmentu prozy Henryka Grynberga. Pozostali uczniowie uzupełniają ich wypowiedzi. Nauczyciel komentuje realizację zadania. Ocenia ją.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel zapisuje na tablicy dwa wypowiedzenia:

• Stracić cały świat.

• Rozpoczynać wszystko od nowa.

Uczniowie na podstawie przebiegu lekcji rozwijają równoważniki zdań, odnosząc ich sens do wybranych fragmentów prozy Henryka Grynberga. Oceniają dokonania scharakteryzowanych artystów w perspektywie uniwersalnej i osobistej. Opracowują mini‑referaty o:

• znaczeniu twórczości Marka Hłaski (legenda autsajdera, rozrachunek z polityką);

• uniwersalnej wymowie muzyki Krzysztofa Komedy (liryzm i prawda emocji);

• obnażaniu absurdu w dramatach Sławomira Mrożka (niezgoda).

Nauczyciel komentuje wypowiedzi wybranych uczniów.

Zadanie domowe

Nauczyciel formułuje polecenie pracy domowej.

Zapoznaj się z fragmentem tekstu z portalu culture.pl i zredaguj pytania, na które znajdują się odpowiedzi w cytacie o przesłaniu twórczości Henryka Grynberga.

HENRYK GRYNBERG

Debiutował w roku 1959 opowiadaniem, które weszło potem do jego pierwszej książki „Ekipa Antygona” (1963). W tej i w następnych, tak wydanych jeszcze w Polsce i niewolnych od przykrych ingerencji cenzury, jak opublikowanych już na emigracji, opowiada historie tych, którzy zginęli i tych, którzy ocaleli, by żyć potem w Łodzi, w Warszawie, w Nowym Jorku, borykając się z własną pamięcią i z niepamięcią innych. Jak żyć, gdy wszystko, co trzymało człowieka przy życiu umarło? – zapytują bohaterowie jego prozy. […] 

W swoich książkach Grynberg sięga po materiał autobiograficzny i biograficzny: jego żydowski bohater jest najczęściej narratorem, ale to, co przeżyte ma wymiar metafory i jest dopełnione doświadczeniami innych „ocaleńców”. O niewielkiej objętości, pisane oszczędnym, protokolarnym językiem, w którym pojawia się niekiedy sarkazm zmieszany z liryzmem, kolejne książki Grynberga przynoszą zapisy losów ludzkich, które pisarz ocala od zapomnienia, dając wyraz przekonaniu, że taki zabieg jest nie tylko wymogiem literatury wobec ofiar Zagłady, ale i potwierdzeniem świętości samego ludzkiego istnienia.

W dygresyjnym eseju „Uchodźcy” (nominacja do Nagrody Nike, 2004) splata się wiele wątków: jest to opowieść o łódzkich czasach studenckich grupy intelektualistów i artystów, o amerykańskich karierach Krzysztofa Komedy, Marka Hłaski, Jerzego Frykowskiego, Romana Polańskiego, o polskich emigrantach, włóczęgach, uchodźcach. Powracają tu znów wątki autobiograficzne: samotność samego Grynberga i jego matki, która po wojnie wyjechała wpierw do Izraela, później – do Stanów. Książka przesycona jest swoistym poczuciem obcości, które było udziałem polskich Żydów, jednak tym razem poważna refleksja skryta jest pod warstwą barwnych anegdot, a nawet żartów.

O nadrzędnym temacie swojej twórczości mówi Grynberg: 

Nie ma ważniejszego tematu w ogóle dla ludzkości, dopóki się nie stanie coś straszniejszego niż Holocaust, a miejmy nadzieję, że się nie stanie. Holocaust jest wielką nauką i przestrogą dla cywilizacji, w której żyjemy. Punktem zwrotnym. Historia Żydów jest wprawdzie bardzo szczególna, ale każdy może wyciągnąć z niej wnioski, bo ona nigdy nie rozgrywała się w próżni i dotyczy wszystkich innych, którzy brali w niej udział. Takie zostawiam przesłanie.

Materiały pomocnicze

• Miejsce urodzenia (1992) w reżyserii Pawła Łozińskiego. Film dokumentalny o Henryku Grynbergu.

• Pan T. – polski komediodramat filmowy z 2019 w reżyserii Marcina Krzyształowicza, na podstawie scenariusza napisanego wraz z Andrzejem Gołdą.

• Być innym, czyli o najbanalniejszym przypadku niemożności nawiązania dialogu: (garść refleksji na marginesie „Uchodźców” Henryka Grynberga), [w:] Świat i Słowo Stanisław Gębala.

Multimedium

Zawarte w multimedium charakterystyki uczniowie mogą wykorzystać do pogłębienia wiedzy o artystach. Możliwe jest również wykorzystanie zasobów internetowych (np. nagrania muzyki Krzysztofa Komedy, sceny z adaptacji filmowych dzieł literackich czy kadry z filmu o Leopoldzie Tyrmandzie.