Dla nauczyciela
Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka
Przedmiot: język polski
Temat: Jak powstał świat – kosmogonia biblijna i mitologiczna.
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje w zakresie wielojęzyczności,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne. Uczeń:
wyjaśnia, na czym polega etyczna ocena poszczególnych elementów świata zawarta w Księdze Rodzaju;
porównuje treść kosmogonii biblijnej i mitologicznej, by wyjaśnić genezę czasu świętego;
porównuje treść kosmogonii biblijnej i mitologicznej, by wyjaśnić powody, dla których stworzono ludzkość;
rozpoznaje słownictwo wartościujące i nacechowane emocjonalnie.
Strategie nauczania:
konstruktywizm.
Metody i techniki nauczania:
metoda poglądowa;
rozmowa kontrolowana;
metoda ćwiczeń przedmiotowych;
praca z tekstem literackim;
analiza i analiza porównawcza;
Formy zajęć:
praca indywidualna,
praca w grupach,
praca całego zespołu klasowego,
burza mózgów (dyskusja)
samokształcenie.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;
kartka z wierszem.
Przebieg zajęć
Faza wstępna
1. Nauczyciel inicjuje rozmowę. Stawia pytania o to, co oznacza wyraz kosmogonia i jak funkcjonują w kulturze wyobrażenia i wierzenia dotyczące początków świata. Uczniowie na zasadzie burzy mózgów wymieniają się uwagami.
2. Uczniowie porównują swoje uwagi i znaczenia wyrazu kosmogonia z umieszczonym w e‑materiałach fragmentem wypowiedzi Andrzeja Szyjewskiego. Wypisują też z tego tekstu określenia dotyczące chaosu. Wspólnie dopisują do nich określenia kosmosu. Rozpoznają różnice w tych przestrzeniach.
3. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie zapoznają się z multimedium bazowym, odsłuchują audiobook i wykonują dołączone do niego polecenia (sporządzają plan rozprawki, w której opisują podobieństwa i różnice zachodzące w wizerunkach Boga biblijnego i bogów mitologii greckiej; redagują krótką wypowiedź o znaczeniu lepienia człowieka z ziemi w obu tekstach).
2. Nauczyciel na podstawie treści audiobooka zapisuje dwa pytania, na które wybrani uczniowie udzielają odpowiedzi:
Co wynika z treści eposu Hezjoda „Teogonia, czyli Narodziny bogów”?
Czy podobieństwa w kosmogonii biblijnej i kosmogonii mitologicznej wskazują na istnienie ponadreligijnej (ponadkulturowej) wspólnoty?
3. Uczniowie porządkują spostrzeżenia o różnicach w mitologicznym i biblijnym opisie powstawania świata. Tworzą tabelaryczne zestawienie.
l.p. | Mitologiczny opis powstawania świata | Biblijny opis powstawania świata |
1. | politeizm | monoteizm |
2. | Świat powstaje przez narodziny kolejnych bogów i ich walkę. | Świat został stworzony przez Boga. |
3. | Bogowie rodzili się w określonym czasie. | Bóg jest odwieczny. |
4. | Na początku był Chaos. | Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. |
5. | Kolejni bogowie rodzą się ze swych rodziców. | Bóg jest wszechmocny i wszechobecny (jeden). |
6. | Bogowie oddzielają sie od ludzi (żyją na Olimpie, decydują o losie człowieka). | Świat został stworzony dla człowieka, któremu Bóg powierzył jego rozwój. |
4. Uczniowie wykonują indywidualnie umieszczone w e‑materiałach ćwiczenia interaktywne, m.in:
porównują opisy powstania świata zawarte w Księdze Rodzaju oraz w Mitologii Jana Parandowskiego;
wykazują, że kosmogonia biblijna zawiera ocenę wszechświata według kategorii etycznych;
wartościują słownictwo i emocjonalne zabarwienie języka w analizowanych tekstach;
rozpoznają źródła czasu świętego (świętowania).
Jeśli starczy czasu, uczniowie wykonują również pozostałe ćwiczenia w sekcji „Sprawdź się”.
5. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenie 8 z sekcji „Sprawdź się”. Wyjaśniają cel powstania świata według mitologii greckiej. Chętna osoba z pary przedstawia odpowiedź.
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy z fragmentem poematu Hezjoda Teogonia i prosi, by uczniowie odpowiedzieli na pytania do niego dołączone.
Hezjod
Teogonia
Zaiste najpierw Chaos powstał, potem Gaja
Rozłożysta, bezpieczna podstawa dla wszystkich
Nieśmiertelnych, co śnieżnym władają Olimpem
I mglisty Tartar w głębi pod rozległą ziemią,
I Eros, najpiękniejszy z nieśmiertelnych bogów,
Wątlący członki, który i bogom i ludziom
Ujarzmia w sercach rozum i mądre zamysły. Hezjod, Narodziny bogów (Teogonia), Warszawa, 1999, s. 12
W jaki sposób Hezjod opisuje:
pochodzenie bogów (teogonia)?
narodziny świata (kosmogonia), który wyłania sie z Chaosu?
Uczniowie ustalają, że z Chaosu wyłania się Ziemia (Gaja) jako bezpieczna powierzchnia o kształcie dysku i pod nią Tartar, czeluść podziemna. Pojawia się też Eros jako uosobienie sił kosmicznych decydujących o rozwoju świata (miłości i popędu seksualnego).
2. Jako ćwiczenie podsumowujące nauczyciel prosi uczniów o ustne odniesie do tematu. Pyta, co uczniowie zapamiętali z lekcji, jaka jest różnica między kosmogonią biblijną a mitologiczną oraz jakie były powody stworzenia ludzkości.
Zadanie domowe
Nauczyciel formułuje polecenie pracy domowej do wyboru.
1. Grecki mit o powstaniu świata to dobry materiał na scenariusz filmowy. Zaprojektuj plakat do filmu pt. W świecie greckich bogów. Wykorzystaj do tego wybrany przez siebie wątek z mitu.
2. Jakim sferom świata i dziedzinom ludzkiej aktywności patronowali mitologiczni bohaterowie? Opisz trzy wybrane przykłady.
3. Uzasadnij przekonanie, że początkowe wersety biblijne w Księdze Rodzaju to poemat o stworzeniu świata, jego pięknie i dobru.
Materiały pomocnicze:
Ks. Kazimierz Bukowski, Biblia a literatura polska, Poznań 1988.
Ks. Michał Heller, Podglądanie Wszechświata, Kraków 2011.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Uczniowie mogą wszystkie treści audiobooka zilustrować cytatami z wybranych tekstów literackich. Mogą szczegółowo opisać mit, jego dosłowne i przenośne znaczenie, akcentując to, co zostało w micie wyobrażone i to, co stało się trwałym elementem kultury europejskiej.