Dla nauczyciela
Autor: Maria Gniłka‑Somerlik
Przedmiot: Język polski
Temat: Jak to się pisze? Historyczna zasada pisowni polskiej
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Cele operacyjne. Uczeń:
pozna jedną z czterech zasad rządzących polską ortografią;
poda przykłady wyrazów, których pisownia uwarunkowana jest zasadą historyczną;
dowie się, jak ewoluował polski system językowy.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
podająca.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
słowniki etymologiczne.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca:
Nauczyciel rozdaje uczniom słowniki etymologiczne i poleca, by odszukali dowolny wyraz. Zadaniem uczniów jest wyszukanie dawnych form zapisu ortograficznego wyrazu i wyjaśnienie, czy różni się on od współczesnej wersji. Po ogólnoklasowej dyskusji na temat zmian w zapisie wybranych przez uczniów wyrazów, ale także ich pochodzenia, nauczyciel informuje uczniów, że ewolucja ortograficzna jest procesem długotrwałym, na który wpływają trzy najważniejsze zasady: etymologia, fonetyka i morfologia. Uczniowie zapoznają się z tym pojęciami z sekcji „Przeczytaj”.
Nauczyciel informuje uczniów o celach lekcji i zapisuje jej temat na tablicy.
Lista rekomendowanych przez Radę Języka Polskiego słowników etymologicznych zamieszczona została w sekcji „Materiały dodatkowe” scenariusza.
Faza realizacyjna:
Uczniowie zapoznają się z najważniejszymi informacjami z sekcji „Przeczytaj”. Następnie przystępują do pracy z multimedium – wysłuchują nagranie i na jego podstawie wyjaśniają i ilustrują przykładami, na czym polega różnica między dziełem „Mickiewiczowskim” a „mickiewiczowskim”. Wykonują przyporządkowane do multimedium ćwiczenia.
Faza podsumowująca:
Uczniowie przechodzą do sekcji „Mapa myśli”. Wspólnie z nauczycielem analizują mapę. Następnie wykonują polecenia 1 i 2. Chętna osoba odczytuje odpowiedzi.
Nauczyciel przeprowadza podsumowanie metodą kosza i walizki. Rozdaje uczniom kartki w dwóch kolorach (np. zielony i żółty). Na zielonych kartkach uczniowie zapisują informacje i umiejętności, które uznali podczas lekcji za cenne, przydatne. Na żółtych – zbędne. Nauczyciel odczytuje refleksje uczniów.
Praca domowa:
Wyjaśnij, od czego zależy stwierdzenie prawidłowości zapisu wyrazów, które posiadają wariantywne formy poprawności.
Materiały dodatkowe
Boryś W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2008.
Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1993.
Długosz‑Kurczabowa K., Nowy słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 2003.
Długosz‑Kurczabowa K., Wielki słownik etymologiczno‑historyczny języka polskiego, Warszawa 2008.
Malec M., Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Warszawa 2003.
Rospond S., Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984.
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.