Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Temat: Jak to się pisze? Historyczna zasada pisowni polskiej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pozna jedną z czterech zasad rządzących polską ortografią;

• poda przykłady wyrazów, których pisownia uwarunkowana jest zasadą historyczną;

• dowie się, jak ewoluował polski system językowy.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• podająca.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• słowniki etymologiczne.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel rozdaje uczniom słowniki etymologiczne i poleca, by odszukali dowolny wyraz. Zadaniem uczniów jest wyszukanie dawnych form zapisu ortograficznego wyrazu i wyjaśnienie, czy różni się on od współczesnej wersji. Po ogólnoklasowej dyskusji na temat zmian w zapisie wybranych przez uczniów wyrazów, ale także ich pochodzenia, nauczyciel informuje uczniów, że ewolucja ortograficzna jest procesem długotrwałym, na który wpływają trzy najważniejsze zasady: etymologia, fonetyka i morfologia. Uczniowie zapoznają się z tym pojęciami z sekcji „Przeczytaj”.

2. Nauczyciel informuje uczniów o celach lekcji i zapisuje jej temat na tablicy.

3. Lista rekomendowanych przez Radę Języka Polskiego słowników etymologicznych zamieszczona została w sekcji „Materiały dodatkowe” scenariusza.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z najważniejszymi informacjami z sekcji „Przeczytaj”. Następnie przystępują do pracy z multimedium – wysłuchują nagranie i na jego podstawie wyjaśniają i ilustrują przykładami, na czym polega różnica między dziełem „Mickiewiczowskim” a „mickiewiczowskim”. Wykonują przyporządkowane do multimedium ćwiczenia.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie przechodzą do sekcji „Mapa myśli”. Wspólnie z nauczycielem analizują mapę. Następnie wykonują polecenia 1 i 2. Chętna osoba odczytuje odpowiedzi.

2. Nauczyciel przeprowadza podsumowanie metodą kosza i walizki. Rozdaje uczniom kartki w dwóch kolorach (np. zielony i żółty). Na zielonych kartkach uczniowie zapisują informacje i umiejętności, które uznali podczas lekcji za cenne, przydatne. Na żółtych – zbędne. Nauczyciel odczytuje refleksje uczniów.

Praca domowa:

1. Wyjaśnij, od czego zależy stwierdzenie prawidłowości zapisu wyrazów, które posiadają wariantywne formy poprawności.

Materiały dodatkowe

• Boryś W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2008.

• Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1993.

• Długosz‑Kurczabowa K., Nowy słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 2003.

• Długosz‑Kurczabowa K., Wielki słownik etymologiczno‑historyczny języka polskiego, Warszawa 2008.

• Malec M., Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Warszawa 2003.

• Rospond S., Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.