Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Na przekór obłędowi dowodzenia, że wszystko jest dobrze, kiedy nam się dzieje źle. Polemika z oświeceniowym optymizmem – Wolter, Kandyd, czyli optymizm

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

13) rozumie i określa związek wartości poznawczych, etycznych i estetycznych w utworach literackich.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

6) odczytuje poglądy filozoficzne zawarte w różnorodnych dziełach;

Lektura uzupełniająca

4) Wolter, Kandyd (fragmenty);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

opisuje okoliczności powstania powiastki filozoficznej Woltera Kandyd, czyli optymizm,
analizuje fragmenty Kandyda w kontekście założeń filozoficznych i światopoglądowych, z którymi polemizuje jego autor,
charakteryzuje podstawowe założenia filozofii G.W. Leibniza oraz określa jej wpływ na światopogląd Woltera,
dowodzi, że dzieło Woltera nosi cechy powiastki filozoficznej,
redaguje rozdział własnej powiastki filozoficznej na wzór Wolterowskiej, ale w odniesieniu do współczesności.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wprowadzająca:

Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: nauczyciel przypomina, że Kandyd to powiastka filozoficzna o tym, co jest w życiu ważne. To z pozoru banalne pytanie, ale zadają je sobie myśliciele zwykli ludzie wszystkich epok i pod każdą szerokością geograficzną. Co jest ważne dla nas, ludzi początku XXI w.? A co było ważne dla współczesnych Wolterowi? Uczniowie odpowiadają swobodnie, nauczyciel moderuje dyskusję. Następnie poleca, by uczniowie, w parach, przygotowali odpowiedź na pytanie z ćw. 1 w sekcji „Sprawdź się”.
Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel prosi, by uczniowie zapoznali się z audiobookiem zamieszczonym w e‑materiale, a następnie, w grupach czteroosobowych, wykonali polecenie 2 z tej sekcji: Zastanów się, czy kwestie podjęte przez Woltera w Kandydzie są aktualne także współcześnie. Zajmij stanowisko w dyskusji na temat tego, czy „filozofia optymizmu” ma realny wpływ na życie współczesnego człowieka.
Gdy odpowiedzi w grupach są gotowe, uczniowie przemieszczają się w klasie, „odwiedzając” inne grupy i porównując pomysły. Nauczyciel prosi, by uczestnicy zajęć podzieli się na dwie grupy: pierwsza to osoby, które uważają, że „filozofia optymizmu” ma realny wpływ na życie współczesnego człowieka, członkowie drugiej grupy nie podzielają tego poglądu. Rozpoczyna się kilkuminutowa dyskusja moderowana przez nauczyciela, a wnioski z niej uczniowie zapisują w zeszytach.
W drugiej części tej fazy lekcji uczniowie, indywidualnie, wykonują wybrane przez nauczyciela ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji „Sprawdź się”. W dyskusji podsumowującej prowadzący lekcję pyta: czy recepta na szczęście odkryta przez Kandyda jest skuteczna?

Praca domowa:

Dopisz do powiastki filozoficznej Woltera Kandyd rozdział, którego forma i styl pozostaną w zgodzie z oryginałem, ale problematyka będzie się odnosiła się do współczesnego świata i rozterek współczesnego człowieka.

Materiały pomocnicze:

Sebastian Duda, Wolter bał się, że jego ciało wyląduje na śmietnisku. Krytykował Kościół katolicki, ale umierał, wielbiąc Boga, Gazeta Wyborcza, 10.02.2020.
Polonista w szkole, pod red. A. Janus‑Sitarz, Kraków 2004.
Witold Bobiński, Konteksty kulturowe w dydaktyce literatury, w: Polonista w szkole, pod red. Anny Janus‑Sitarz, Kraków 2004.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się