Dla nauczyciela
Scenariusz zajęć
Autor: Marcin Maćkiewicz, Krzysztof Błaszczak
Przedmiot: chemia
Temat: Na starej fotografii
Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
Podstawa programowa:
Poziom podstawowy
Wymagania ogólne
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:
1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych;
2) wskazuje na związek właściwości różnorodnych substancji z ich zastosowaniami i ich wpływem na środowisko naturalne;
4) wskazuje na związek między właściwościami substancji a ich budową chemiczną.
III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń:
1) bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;
2) projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;
3) stawia hipotezy oraz proponuje sposoby ich weryfikacji;
4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Poziom rozszerzony
Wymagania ogólne
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:
1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych;
2) wskazuje na związek właściwości różnorodnych substancji z ich zastosowaniami i ich wpływem na środowisko naturalne;
4) wskazuje na związek między właściwościami substancji a ich budową chemiczną.
III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń:
1) bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;
2) projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;
3) stosuje elementy metodologii badawczej (określa problem badawczy, formułuje hipotezy oraz proponuje sposoby ich weryfikacji);
4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
wymienia etapy powstawania zdjęć fotograficznych (omawia proces powstawania zdjęć fotograficznych);
określa zasadę działania utrwalacza w fotografii;
wymienia substancje światłoczułe;
określa, na czym polega dagerotypia;
bada światłoczułość chlorku srebra(I).
Strategie nauczania:
asocjacyjna;
problemowa.
Metody i techniki nauczania:
pogadanka;
analiza materiału źródłowego;
eksperyment chemiczny;
dyskusja dydaktyczna;
metoda lekcji odwróconej;
okienko informacyjne;
ćwiczenia uczniowskie;
film edukacyjny;
technika zdań podsumowujących.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, kreda/pisak;
rzutnik multimedialny.
Przed lekcją
Metoda lekcji odwróconej. Uczniowie mają za zadanie zapoznać się z filmem edukacyjnym i ułożyć pytania do treści filmu.
Przebieg zajęć
Faza wstępna:
Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wykorzystuje informacje zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału oraz zadaje uczniom pytania: Czy wiedzą, jak powstają zdjęcia? Dlaczego kiedyś zdjęcia były czarno‑białe? Jaka jest różnica między fotografią cyfrową a analogową?
Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie starają się odpowiedzieć na pytanie: jakie substancje chemiczne stosuje się w fotografii i dlaczego te?
Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.
Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.
Faza realizacyjna:
Uczniowie zadają sobie nawzajem pytania, które sformułowali podczas projekcji filmu w domu i jednocześnie odpowiadają na te pytania. Nauczyciel monitoruje przebieg pogadanki.
Eksperyment chemiczny – „Badania światłoczułości halogenków srebra”. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na trzy grupy i rozdaje karty pracy. Zadaniem każdej grupy będzie przeprowadzenie eksperymentu badania światłoczułości halogenków srebra. Uczniowie układają zasady przeprowadzenia eksperymentu, chętni uczniowie na forum podają swoje propozycje, pozostali uczniowie i nauczyciel weryfikują pod kątem merytorycznym. Ostatecznie procedurę wykonania zatwierdza nauczyciel. (Przykładowa instrukcja dla nauczyciela zamieszczona w materiałach pomocniczych.) Uczniowie formułują problem i hipotezę, wykonują poszczególne czynności wg instrukcji, obserwują zmiany, wyciągają wnioski, zapisują równanie reakcji chemicznej. Po zakończeniu pracy uczniowie z poszczególnych grup relacjonują przebieg swojej pracy ze wskazaniem na efekty pracy.
Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się”.
Faza podsumowująca:
1. Okienko informacyjne – forma indywidualnej twórczej notatki. Kartkę w zeszycie uczniowie dzielą na cztery części (poziom, pion lub po przekątnej). W pierwsze okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim okienku podają definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie okienko wpisują metaforyczne znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie może mieć formę scenki komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu. 2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:
Przypomniałem/łam sobie, że...
Co było dla mnie łatwe...
Dziś nauczyłem się...
Zaskoczyło mnie to, że ...
Co sprawiało mi trudność...
Praca domowa:
Uczniowie wykonują w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Film edukacyjny może być wykorzystany przez ucznia w fazie przygotowania do lekcji. Uczniowie nieobecni na lekcji mogą wykorzystać medium do uzupełnienia luk kompetencyjnych.
Materiały pomocnicze:
Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):
Jakie związki chemiczne wykorzystywane są w fotografii?
Na czym polega naświetlanie kliszy?
Na czym polega wywołanie kliszy?
W jakim celu przeprowadza się utrwalanie kliszy?
Co to jest dagerotypia?
Doświadczenie chemiczne: „Badania światłoczułości halogenków srebra”
Szkło i sprzęt laboratoryjny: krążek do filtrowania osadów przez dekantację, kartka, a najlepiej sztywna tektura (okładka książki czy zeszytu), szpatułka, probówki szklane, statyw do probówek.
Odczynniki chemiczne: azotan(V) srebra(I), chlorek sodu, woda destylowana.
Instrukcja wykonania:
Otrzymywanie AgCl:
Grupa 1 – sporządza roztwór azotanu(V) srebra(I) oraz roztwór . Przygotuj wodne roztwory obu substancji. (Uwaga: Użyj wody destylowanej – uzyskasz roztwór klarowny. Używając wody z kranu uzyskasz roztwór mętny z powodu reakcji soli srebra z zawartymi w wodzie wodociągowej chlorkami i innymi związkami.) Zmieszaj oba roztwory ze sobą. Natychmiast zachodzi wtedy reakcja: (Nauczyciel może powiedzieć, że azotan(V) srebra(I) powoli rozkłada się pod wpływem światła – i ze starsze próbki tej substancji, nawet przechowywane w pojemnikach z ciemnego szkła, mają czasem lekko szare zabarwienie. Powstały w ten sposób chlorek srebra(I) jest praktycznie nierozpuszczalny w wodzie i wytrąca się w postaci śnieżnobiałego, serowatego osadu.)
Grupa 2 – powstały osad chlorku srebra(I) uczniowie przemywają dwa razy przez dekantację i odsączają, i jeszcze wilgotny rozkładają cienką warstwą na powierzchni papieru.
Grupa 3 – na białej powierzchni chlorku srebra(I) uczniowie rozkładają nakrętki od butelek (cztery sztuki) i wystawiają na światło słoneczne lub sztuczne – najlepiej lampa UV. (Już po kilku minutach można zauważyć, że powierzchnia chlorku wyraźnie pociemnieje w miejscach wystawionych na światło, podczas gdy pozostanie biała pod zakrętkami. Nauczyciel zwraca uwagę, że uzyskany w taki sposób obraz jest prymitywnym negatywem – ciemne obszary odpowiadają jasno oświetlonym i vice versa. Jest on oczywiście nietrwały, ponieważ białe nienaświetlone obszary w dalszym ciągu zachowują światłoczułość. Z tego powodu widoczny wzór zanika po wystawieniu na światło, a powierzchnia plamy staje się jednolicie ciemna.)
Uczniowie mogą jeszcze przeprowadzić eksperyment odzyskania azotanu(V) srebra(I). W tym celu należy pozostały chlorek srebra(I) – także naświetlony roztworzyć w kwasie azotowym(V) (0.3M), a następnie wykrystalizować po zatężeniu roztworu.
Karty charakterystyk substancji.
Karta pracy ucznia: