Dla nauczyciela
Autor: Sabina Świtała, Anna Grabarczyk
Temat: Elementy ludyczne i komiczne w Rozmowie mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa
Kształtowane kompetencje kluczowe
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne. Uczeń:
dokona analizy i interpretacji fragmentów Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią, wskazujących na jej przynależność do kultury ludowej;
wyjaśni powody, dla których autor polskiej wersji dzieła wprowadził zmiany do łacińskiego tekstu będącego wzorcem dla Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią;
ustali, na czym polega satyryczny charakter Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią.
Strategie nauczania:
konstruktywizm.
Metody i techniki nauczania
metoda oglądowa;
pogadanka;
metoda ćwiczeń przedmiotowych;
metoda aktywizująca – mapa myśli.
Formy pracy
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne
komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/ tablica, pisak/ kreda;
tekst ze zbiorów Oskara Kolberga O śmierci.
Przebieg zajęć
Przed lekcją:
Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z wierszem Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią.
Faza wstępna
1. Nauczyciel rozdaje uczniom tekst O śmierci pochodzący ze zbiorów Oskara Kolberga.
O śmierciBył jeden chłop bardzo biedny, a tak mu Pan Bóg błogosławił, że mu się ciągle dzieci rodziły. Już też w tej wsi nikt nie chciał stawać w kumy. Więc poszedł na granice wsi szukać kumotrów. I spotkał na drodze babę jedną, która go pyta:
– Czego chcesz, kumie?
– Moja babusiu, nie mogę kumotrów dostać do dziecka – odpowiada.
– No to ja ci będę trzymać do chrztu.A była to Śmierć.
Na chrzciny zeszli się ludzie. Po chrzcinach baba mówi:
– Mój kumie, muszę ci też poradzić w twojej biedzie, żebyś się dorobił trochę. Powiem ci prawdę, jestem Śmierć, ale nie lękaj się. Uczyń się doktorem, a jak pójdziesz do chorego, uważaj, gdzie ja będę stała u łóżka – będziesz mnie widział, choć mnie drudzy nie zobaczą. Jeżeli w nogach chorego będę, podejmuj się kuracji i dawaj mu jakich lekkich ziółek, bo on wyzdrowieje, a tobie będą dobrze płacić. Ale jak mnie zobaczysz w głowach łóżka, to kiwnij głową i odejdź, bo tam już żadnego nie będzie ratunku.
Chłop na to przystał i tak robił, jak mu powiedziała. Dobrze mu się wiodło i wsławił się jako dobry doktor. I trwało to długie lata. Aż wreszcie i on sam zaczął chorować i wiedział, że i jemu także ukaże się Śmierć, ale nie wiedział gdzie, czy w nogach, czy w głowach. Kazał więc sobie zrobić łóżko na sprężynach czy na kołowrocie, żeby się mogło zaraz obrócić, na wypadek gdyby mu Śmierć w głowach stanęła.
Nareszcie zobaczył ją, że podchodzi i kiedy się ku głowie zbliżała, on smyk, i wykręcił łóżko tak, że ona stała w nogach. Śmierć za nim, a on jej umyka. W końcu, po długiej gonitwie, zniecierpliwiona, łapie go za głowę i woła: – Mój kumie, nie pomoże kręcić, wiercić, kiej trzeba na tamten świat lecieć!
I udusiła go.
Źródło: O śmierci, [w:] Baśnie, opowieści, gadki przez Oskara Kolberga zebrane, red. O. Kolberg, Warszawa 1998, s. 84.
2. Prowadzący prosi, aby uczniowie:
wskazali odbiorcę tekstu,
opisali śmierć oraz określili, na czym polega ludowe jej wyobrażenie,
określili charakter tekstu oraz wskazali jego odbiorcę.
3. Nauczyciel weryfikuje, czy uczniowie zauważyli związek tekstu z kulturą ludową.
4. Podaje temat zajęć.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie czytają teksty umieszczone w e‑materiale. Tworzą notatkę w formie mapy myśli. Notatka powinna zawierać:
opis wizerunku śmierci,
cechy komiczne śmierci,
omówienie postaci Polikarpa,
wyjaśnienie satyrycznego portretowania postaci (nawiązanie do 7 grzechów głównych),
elementy komiczne, humorystyczne (komizm języka, postaci, sytuacji),
fragmenty o charakterze groteskowym.
2. Nauczyciel prezentuje uczniom obraz Tańczące szkielety, Taniec śmierci
Źródło: licencja: CC BY 4.0, dostępny w internecie: Wellcome Images.
Prosi uczniów o krótką wypowiedź na temat związku ilustracji z utworem Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Po analizie uczniowie wskazują elementy ludyczne i komiczne w tekście i określają, jaką pełnią funkcję.
3. Uczniowie wykonują wybrane przez nauczyciela ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”, które omawiają wspólnie na forum klasy.
4. Uczniowie przechodzą do sekcji „Ilustracja interaktywna”. Wspólnie pracują na poleceniem 1 i 2.
Faza podsumowująca
Na koniec zajęć nauczyciel prosi uczniów o odniesienie do następujących zagadnień:
wskaż i nazwij fragmenty o charakterze satyrycznym,
nazwij elementy ludyczne i komiczne; określić ich funkcje w utworze.
Praca domowa:
Poszukajcie przykładów różnych tekstów kultury, które przedstawiają spotkania człowieka ze Śmiercią. Wyniki swoich poszukiwań zapiszcie w tabeli.
Tytuł tekstu kultury | Autor | Czas powstania | Rodzaj tekstu kultury | Kreacja Śmierci | Krótki opis spotkania |
|---|---|---|---|---|---|
Materiały pomocnicze:
T. Michałowska, Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (De morte prologus), [w:] Tejże, Średniowiecze, wyd. 5 uzupełnione, Warszawa 1999, s.516‑527.
T. Wojczak, Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią a średniowieczna kultura ludowa. Symbolika utworu i jej percepcja, [w:] Widzenie Polikarpa. Średniowieczne rozmowy człowieka ze śmiercią, pod red. A. Dąbrówki i P. Stępnia, Warszawa 2014, s. 113‑123.
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Ilustracja interaktywna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.