Dla nauczyciela
Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka
Przedmiot: Język polski
Temat: Apollo czy Dionizos? Kreacja podmiotu literackiego na podstawie tomu Leopolda Staffa Sny o potędze
Grupa docelowa:
III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności.
Cele operacyjne. Uczeń:
rozpozna podstawowe zagadnienia, problemy i motywy w tomie poetyckim Sny o potędze Leopolda Staffa;
poda różnice między temperamentami apollińskim i dionizyjskim wskazywanymi przez Fryderyka Nietzschego;
ustali i wyjaśni, który z temperamentów wyraźniej uwidacznia się w Leopolda Staffa.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
antologia.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
Nauczyciel zachęca uczniów do samokształcenia. Z odpowiednim wyprzedzeniem prosi ich, by przygotowali się do lekcji samodzielnie. Dzieli klasę na dwie grupy. Ostatecznym zadaniem każdej z nich jest opracowanie antologii wybranych wierszy Leopolda Staffa, które stanowiłyby ilustracje treści zawartych w multimediach.
Faza wprowadzająca:
Uczniowie w pierwszej grupie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiale pierwszym multimedium – odsłuchują audiobook zawierający informacje o twórczości Leopolda Staffa i sporządzają ramowy plan wypowiedzi o najistotniejszych elementach poetyki tego artysty. Dobierają co najmniej pięć wierszy, których problematyka została zawarta w audiobooku. Mogą skorzystać z telefonów z dostępem do internetu.
Uczniowie w drugiej grupie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiale drugim multimedium – odsłuchują wykładu akademickiego o filozoficznym kontekście poezji Leopolda Staffa i sporządzają ramowy plan wypowiedzi o najistotniejszych nawiązaniach filozoficznych w tekstach poetyckich tego artysty. Dobierają co najmniej pięć wierszy, których problematyka została zawarta w wykładzie. Mogą skorzystać z telefonów z dostępem do internetu.
Faza realizacyjna:
Wybrani przez grupy uczniowie prezentują efekty swojej pracy zespołowej: ramowe plany wypowiedzi oraz antologie wierszy. Nauczyciel sprawdza, by nie powtarzały się tytuły wierszy umieszczonych w zbiorach uczniów.
Uczniowie indywidualnie wykonują dołączone do multimediów polecenie 1 i ćwiczenia. Po wykonaniu zadania wymieniają się spostrzeżeniami. Formułują wnioski o znaczeniu znajomości kontekstów filozoficznych dla rozumienia tekstów poetyckich.
Uczniowie formułują pytania, na które uzyskali odpowiedzi na temat związków poezji Leopolda Staffa z filozofią Fryderyka Nietzschego. Wybrani uczniowie odczytują swoje realizacje zadania.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel zapisuje na tablicy pytania:
- Na czym polega wysiłek artysty – poety kształtującego własną osobowość?
- Na czym polega pożyteczność pracy nad sobą – zindywidualizowanym artystą?
- Na czym polega rozpoznawanie postaw: apollińskiej (intelektualnej, zrównoważonej) i dionizyjskiej (dynamicznej, związanej z potęgą wyobraźni) w poezji Leopolda Staffa?
Uczniowie zapisują w zeszytach odpowiedzi na te pytania, zawierając w nich funkcjonalne cytaty z wierszy Leopolda Staffa.Nauczyciel rozdaje kartki z fragmentem wypowiedzi Czesława Miłosza o Leopoldzie Staffie. Uczniowie zapoznają się z tekstem. Komentują go w swobodnej rozmowie. Nauczyciel informuje uczniów, że oba wiersze zacytowane przez autora pochodzą z tomu Wiklina (1954).
Czesław Miłosz
Poezja Leopold StaffW jednym ze swoich wierszy Staff określił siebie samego jako „wesołego pielgrzyma”, a pierwszy jego tomik nosi tytuł, który oznacza zmianę nastrojów wśród poetów modernizmu: Sny o potędze (1901). Dla Staffa poezja była poszukiwaniem mądrości, a mądrość tkwi w radości poszukiwania. Krytycy, usiłując ustalić źródła jego myśli, wahali się pomiędzy Nietzschem, stoikami a św. Franciszkiem z Asyżu. W rzeczywistości Staff, jak przystało na humanistę, do nauczycieli swoich podchodził jakby z uśmiechem. Z każdego z nich czerpał to, co właśnie odpowiadało jego potrzebom i na podobieństwo pszczoły wiedział, jak wyssać słodycz z rozmaitych kwiatów. Od Nietzschego wziął gaia scienzia, energię, swobodne zachłyśnięcie się powietrzem na szczytach; od stoików akceptację ludzkich ograniczeń, zaś święty Franciszek pomógł mu połączyć chrześcijaństwo z afirmacją ciała i człowieka, postrzeganego jako brat wszelkich żywych stworzeń. Jasne barwy poezji Staffa przywołują na myśl horacjańska poezję renesansową, niewątpliwie jednak pozostawał on także w harmonii z pewnymi prądami filozoficznymi przełomu wieków. Jego pojęcie życia jako mądrzejszego od wszelkich konstrukcji intelektualnych stanowi odbicie teorii élan vital Henri Bergsona. […] Dwa wiersze z późnych lal późnych wiele mówią o tym, co zajmowało go przez całe życie:
Most
Nie wierzyłem
Stojąc nad brzegiem rzeki,
Która była szeroka i rwista,
Że przejdę ten most,
Spleciony z cienkiej, kruchej trzciny
Powiązanej łykiem.
Szedłem lekko jak motyl
I ciężko jak słoń,
Szedłem pewnie jak tancerz
I chwiejnie jak ślepiec.
Nie wierzyłem, że przejdę ten most,
I gdy stoję już na drugim brzegu,
Nie wierzę, że go przeszedłem.Rzęsa
Janowi Parandowskiemu
W starym, zapuszczonym parku
Stałem nad stawem
Pokrytym grubym kożuchem rzęsy.
Myśląc,
Że woda była niegdyś przejrzysta
I dziś by być taką powinna,
Podjętą z ziemi suchą gałęzią
Zacząłem zgarniać zieloną patynę
I odprowadzać do odpływu.Zastał mnie przy tym zajęciu
Mędrzec spokojny
O czole myślą rozciętym
I rzekł z łagodnym uśmiechem
Pobłażliwego wyrzutu:
„Nie żal ci czasu?
Każda chwila jest kroplą wieczności,
Życie mgnieniem oka.
Tyle jest spraw arcyważnych”.Odszedłem zawstydzony
I przez dzień cały myślałem
O życiu i o śmierci,
O Sokratesie
I nieśmiertelności duszy,
O piramidach i pszenicy egipskiej,
O rzymskim Forum i księżycu.
O mamucie i wieży Eiffla...
Ale nic z tego nie wyszło.Wróciwszy nazajutrz
Na to samo miejsce
Ujrzałem nad stawem,
Pokrytym grubym zielonym kożuchem,
Mędrca z czołem wygładzonym,
Który spokojnie,
Porzuconą przeze mnie gałęzią,
Zgarniał z powierzchni wody rzęsę
I odprowadzał do odpływu.Wokoło szumiały cicho drzewa,
W gałęziach śpiewały ptaki.
Czesław Miłosz, Historia literatury polskiej do 1939 roku, tłum Maria Tarnowska, Kraków 1993, s. 397–398
Praca domowa:
Nauczyciel formułuje polecenie pracy domowej.
Sny o potędze czy koszmary senne? O czym i jak śni poeta? Rozważ problem oraz przedstaw i uzasadnij własne stanowisko.
Odwołaj się do:
• sensu wybranego przez ciebie wiersza Leopolda Staffa,
• wybranej lektury obowiązkowej,
• wybranych kontekstów.
Twoja praca powinna liczyć co najmniej 400 słów.
Materiały pomocnicze:
Leopold Staff, Wybór poezji, Wrocław 1970.
Czesław Miłosz, Historia literatury polskiej do 1939 roku, tłum. Maria Tarnowska, Kraków 1993.
Wskazówki metodyczne
Do każdego multimedium uczniowie mogą dołączyć cytaty z wierszy Leopolda Staffa i stworzyć poetycką mapę myśli.