Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Temat: Apollo czy Dionizos? Kreacja podmiotu literackiego na podstawie tomu Leopolda Staffa Sny o potędze

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• rozpozna podstawowe zagadnienia, problemy i motywy w tomie poetyckim Sny o potędze Leopolda Staffa;

• poda różnice między temperamentami apollińskim i dionizyjskim wskazywanymi przez Fryderyka Nietzschego;

• ustali i wyjaśni, który z temperamentów wyraźniej uwidacznia się w Leopolda Staffa.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• antologia.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel zachęca uczniów do samokształcenia. Z odpowiednim wyprzedzeniem prosi ich, by przygotowali się do lekcji samodzielnie. Dzieli klasę na dwie grupy. Ostatecznym zadaniem każdej z nich jest opracowanie antologii wybranych wierszy Leopolda Staffa, które stanowiłyby ilustracje treści zawartych w multimediach.

Faza wprowadzająca:

1. Uczniowie w pierwszej grupie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiale pierwszym multimedium – odsłuchują audiobook zawierający informacje o twórczości Leopolda Staffa i sporządzają ramowy plan wypowiedzi o najistotniejszych elementach poetyki tego artysty. Dobierają co najmniej pięć wierszy, których problematyka została zawarta w audiobooku. Mogą skorzystać z telefonów z dostępem do internetu.

2. Uczniowie w drugiej grupie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiale drugim multimedium – odsłuchują wykładu akademickiego o filozoficznym kontekście poezji Leopolda Staffa i sporządzają ramowy plan wypowiedzi o najistotniejszych nawiązaniach filozoficznych w tekstach poetyckich tego artysty. Dobierają co najmniej pięć wierszy, których problematyka została zawarta w wykładzie. Mogą skorzystać z telefonów z dostępem do internetu.

Faza realizacyjna:

1. Wybrani przez grupy uczniowie prezentują efekty swojej pracy zespołowej: ramowe plany wypowiedzi oraz antologie wierszy. Nauczyciel sprawdza, by nie powtarzały się tytuły wierszy umieszczonych w zbiorach uczniów.

2. Uczniowie indywidualnie wykonują dołączone do multimediów polecenie 1 i ćwiczenia. Po wykonaniu zadania wymieniają się spostrzeżeniami. Formułują wnioski o znaczeniu znajomości kontekstów filozoficznych dla rozumienia tekstów poetyckich.

3. Uczniowie formułują pytania, na które uzyskali odpowiedzi na temat związków poezji Leopolda Staffa z filozofią Fryderyka Nietzschego. Wybrani uczniowie odczytują swoje realizacje zadania.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel zapisuje na tablicy pytania:
   - Na czym polega wysiłek artysty – poety kształtującego własną osobowość?
   - Na czym polega pożyteczność pracy nad sobą – zindywidualizowanym artystą?
   - Na czym polega rozpoznawanie postaw: apollińskiej (intelektualnej, zrównoważonej) i dionizyjskiej (dynamicznej, związanej z potęgą wyobraźni) w poezji Leopolda Staffa?
   Uczniowie zapisują w zeszytach odpowiedzi na te pytania, zawierając w nich funkcjonalne cytaty z wierszy Leopolda Staffa.

2. Nauczyciel rozdaje kartki z fragmentem wypowiedzi Czesława Miłosza o Leopoldzie Staffie. Uczniowie zapoznają się z tekstem. Komentują go w swobodnej rozmowie. Nauczyciel informuje uczniów, że oba wiersze zacytowane przez autora pochodzą z tomu Wiklina (1954).

   Czesław Miłosz
   Poezja Leopold Staff

   W jednym ze swoich wierszy Staff określił siebie samego jako „wesołego pielgrzyma”, a pierwszy jego tomik nosi tytuł, który oznacza zmianę nastrojów wśród poetów modernizmu: Sny o potędze (1901). Dla Staffa poezja była poszukiwaniem mądrości, a mądrość tkwi w radości poszukiwania. Krytycy, usiłując ustalić źródła jego myśli, wahali się pomiędzy Nietzschem, stoikami a św. Franciszkiem z Asyżu. W rzeczywistości Staff, jak przystało na humanistę, do nauczycieli swoich podchodził jakby z uśmiechem. Z każdego z nich czerpał to, co właśnie odpowiadało jego potrzebom i na podobieństwo pszczoły wiedział, jak wyssać słodycz z rozmaitych kwiatów. Od Nietzschego wziął gaia scienzia, energię, swobodne zachłyśnięcie się powietrzem na szczytach; od stoików akceptację ludzkich ograniczeń, zaś święty Franciszek pomógł mu połączyć chrześcijaństwo z afirmacją ciała i człowieka, postrzeganego jako brat wszelkich żywych stworzeń. Jasne barwy poezji Staffa przywołują na myśl horacjańska poezję renesansową, niewątpliwie jednak pozostawał on także w harmonii z pewnymi prądami filozoficznymi przełomu wieków. Jego pojęcie życia jako mądrzejszego od wszelkich konstrukcji intelektualnych stanowi odbicie teorii élan vital Henri Bergsona. […] Dwa wiersze z późnych lal późnych wiele mówią o tym, co zajmowało go przez całe życie:

   Most
   Nie wierzyłem
   Stojąc nad brzegiem rzeki,
   Która była szeroka i rwista,
   Że przejdę ten most,
   Spleciony z cienkiej, kruchej trzciny
   Powiązanej łykiem.
   Szedłem lekko jak motyl
   I ciężko jak słoń,
   Szedłem pewnie jak tancerz
   I chwiejnie jak ślepiec.
   Nie wierzyłem, że przejdę ten most,
   I gdy stoję już na drugim brzegu,
   Nie wierzę, że go przeszedłem.

   Rzęsa
   Janowi Parandowskiemu
   W starym, zapuszczonym parku
   Stałem nad stawem
   Pokrytym grubym kożuchem rzęsy.
   Myśląc,
   Że woda była niegdyś przejrzysta
   I dziś by być taką powinna,
   Podjętą z ziemi suchą gałęzią
   Zacząłem zgarniać zieloną patynę
   I odprowadzać do odpływu.

   Zastał mnie przy tym zajęciu
   Mędrzec spokojny
   O czole myślą rozciętym
   I rzekł z łagodnym uśmiechem
   Pobłażliwego wyrzutu:
   „Nie żal ci czasu?
   Każda chwila jest kroplą wieczności,
   Życie mgnieniem oka.
   Tyle jest spraw arcyważnych”.

   Odszedłem zawstydzony
   I przez dzień cały myślałem
   O życiu i o śmierci,
   O Sokratesie
   I nieśmiertelności duszy,
   O piramidach i pszenicy egipskiej,
   O rzymskim Forum i księżycu.
   O mamucie i wieży Eiffla...
   Ale nic z tego nie wyszło.

   Wróciwszy nazajutrz
   Na to samo miejsce
   Ujrzałem nad stawem,
   Pokrytym grubym zielonym kożuchem,
   Mędrca z czołem wygładzonym,
   Który spokojnie,
   Porzuconą przeze mnie gałęzią,
   Zgarniał z powierzchni wody rzęsę
   I odprowadzał do odpływu.

   Wokoło szumiały cicho drzewa,
   W gałęziach śpiewały ptaki.
   Czesław Miłosz, Historia literatury polskiej do 1939 roku, tłum Maria Tarnowska, Kraków 1993, s. 397–398

Praca domowa:

1. Nauczyciel formułuje polecenie pracy domowej.
   Sny o potędze czy koszmary senne? O czym i jak śni poeta? Rozważ problem oraz przedstaw i uzasadnij własne stanowisko.
   Odwołaj się do:
   • sensu wybranego przez ciebie wiersza Leopolda Staffa,
   • wybranej lektury obowiązkowej,
   • wybranych kontekstów.
   Twoja praca powinna liczyć co najmniej 400 słów.

Materiały pomocnicze:

• Leopold Staff, Wybór poezji, Wrocław 1970.

• Czesław Miłosz, Historia literatury polskiej do 1939 roku, tłum. Maria Tarnowska, Kraków 1993.

Wskazówki metodyczne

• Do każdego multimedium uczniowie mogą dołączyć cytaty z wierszy Leopolda Staffa i stworzyć poetycką mapę myśli.