Dla nauczyciela
Scenariusz zajęć
Autor: Aleksandra Marszałek‑Harych, Krzysztof Błaszczak
Przedmiot: chemia
Temat: Co to jest chemiluminescencja i co ma wspólnego z fosforem?
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
Podstawa programowa:
Poziom podstawowy i rozszerzony
Wymagania ogólne
I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Uczeń:
1) pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno‑komunikacyjnych.
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:
1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych;
2) wskazuje na związek właściwości różnorodnych substancji z ich zastosowaniami i ich wpływem na środowisko naturalne;
4) wskazuje na związek między właściwościami substancji a ich budową chemiczną.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
wyjaśnia, na czym polega chemiluminescencja;
analizuje ruch elektronu w trakcie chemiluminescencji;
wymienia luminofory;
pisze równanie reakcji zachodzącej w czasie chemiluminescencji fosforu.
Strategie nauczania:
asocjacyjna.
Metody i techniki nauczania:
analiza materiału źródłowego;
dyskusja dydaktyczna;
ćwiczenia uczniowskie;
okienko informacyjne;
symulacja interaktywna;
technika zdań podsumowujących.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami z dostępem do Internetu/smartfony, tablety;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
rzutnik multimedialny.
Przebieg zajęć
Faza wstępna:
Zainteresowanie i dyskusja. Nauczyciel pyta zadaje pytanie: Czym jest chemiluminescencja?
Rozpoznanie wiedzy wyjściowej. Uczniowie starają się podać przykłady luminoforów.
Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.
Faza realizacyjna:
Powrót do fazy wstępnej. Jeśli uczniowie mieli problem z udzieleniem odpowiedzi na postawione pytania, nauczyciel prosi ich o zapoznanie się z treścią e‑materiału i wyszukanie odpowiedzi, po czym chętne osoby podają na forum poprawne odpowiedzi.
Uczniowie analizują w parach symulację interaktywną e‑materiału i na jej podstawie wykonują zawarte w medium ćwiczenia. Wybrana osoba ma za zadanie zapisać reakcję chemiczną na tablicy, jaka zachodzi w trakcie chemiluminescencji fosforu.
Uczniowie analizują ruch elektronu, jaki następuje w trakcie zjawiska chemiluminescencji. Tę drogę mogą przeanalizować po wyświetleniu schematu, zawartego w e‑materiale, przez nauczyciela na tablicy multimedialnej.
Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Wykonują zadania. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel, w razie potrzeby, koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne kwestie, udziela uczniom informacji zwrotnej. Ćwiczenia, których uczniowie nie zdążą wykonać podczas lekcji, mogą być zlecone do wykonania w ramach pracy domowej.
Nauczyciel dzieli losowo uczniów na cztery grupy. Każda z grup ma za zadanie w oparciu o spektrum elektromagnetyczne przygotować po dwa pytania. Pytania te zostaną wykorzystane przez nauczyciela jako przykładowe do kartkówki na następnej lekcji.
Faza podsumowująca:
Okienko informacyjne – forma indywidualnej twórczej notatki. Kartkę w zeszycie uczniowie dzielą na cztery części (poziom, pion lub po przekątnej). W pierwsze okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim podają definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie wpisują metaforyczne znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie okienko może mieć formę scenki komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu.
Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:
Przypomniałem/łam sobie, że...
Co było dla mnie łatwe...
Dziś nauczyłem/łam się...
Co sprawiało mi trudność...
Praca domowa:
Uczniowie wykonują w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.
Dla chętnych uczniów – przygotowanie prezentacji multimedialnej na temat wykorzystania chemiluminescencji w praktyce (kryteria oceny prezentacji – patrz materiały pomocnicze).
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Symulacja pozwoli na przeanalizowanie zjawiska chemiluminescencji fosforu przez uczniów, ponieważ wykonanie tego typu doświadczenia może nie być możliwe na lekcji.
Materiały pomocnicze:
Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):
Na czym polega chemiluminescencja?
Co to jest luminofor?
Jaka odmiana fosforu ma właściwości chemiluminescencyjne?
Gdzie zjawisko chemiluminescencji ma zastosowanie?
Jakie znasz przykłady luminoforów?
2. Kryteria oceny prezentacji:
poprawność merytoryczna (zgodność z tematem; dostosowana do możliwości odbiorców, wyczerpanie tematu);
język prezentacji (specjalistyczna terminologia, poprawność językowa);
konkretność (zdania krótkie – równoważnikowe, hasła);
atrakcyjność (wielkość czcionki, układ treści na slajdzie, tempo wyświetlania, przejścia slajdu, wzorce slajdów);
estetyka (animacje, grafika, kolor, dźwięk);
prezentacja każdej z grup powinna mieć max. 10 slajdów;
czas prezentacji (wykorzystanie zaplanowanego czasu – 5 min.).