Autor: Anna Juwan

Temat: Komensalizm czy pasożytnictwo?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne (językiem ucznia):

• Podasz definicje komensalizmu i pasożytnictwa.

• Wskażesz różnicę między komensalizmem a pasożytnictwem.

• Zaklasyfikujesz komensalizm do oddziaływań nieantagonistycznych, a pasożytnictwo do oddziaływań antagonistycznych.

• Wykażesz, że w szczególnych sytuacjach komensalizm może przekształcić się w pasożytnictwo.

• Przedstawisz skład i znaczenie mikroflory jelitowej człowieka.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem komputera;

• rozmowa kierowana;

• ćwiczenia interaktywne;

• symulacja;

• śniegowa kula;

• gwiazda pytań.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• arkusze papieru A3 z ilustracją gwiazdy.

Przed lekcją:

1. Uczniowie przypominają sobie informacje na temat komensalizmu i pasożytnictwa.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel rozpoczyna pogadankę, zadając pytanie:
   – Jak odróżnić dwa typy relacji: komensalizm i pasożytnictwo?
   Następnie nauczyciel prosi, by uczniowie w parach opracowali mapy myśli dotyczące omawianych typów relacji, wraz z przykładami gatunków, u których one występują. Wybrane pary przedstawiają swoje propozycje, ochotnik zapisuje je na tablicy. Pozostali uczniowie odnoszą się do przedstawionych informacji, uzupełniając je o swoje pomysły.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie zapoznają się z tekstem w sekcji „Przeczytaj”, przedstawiającym przykłady niewyraźnej granicy między komensalizmem i pasożytnictwem w świecie roślin, zwierząt i człowieka, a następnie formułują trzy pytania dotyczące tematu lekcji.

2. Gwiazda pytań. Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy. Każdy zespół otrzymuje arkusz papieru A3 z ilustracją gwiazdy. Zadaniem uczniów jest umieszczenie na ramionach gwiazdy pięciu pytań wybranych spośród tych, które indywidualnie sformułowali podczas pracy z tekstem. Każdy zespół po napisaniu pytań przekazuje gwiazdę innej grupie, zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara. Teraz zadaniem uczniów jest udzielenie odpowiedzi na zadane pytania na podstawie wiadomości znajdujących się w e‑materiale. Uczniowie swoje odpowiedzi zapisują na otrzymanym arkuszu papieru A3. Po upływie wyznaczonego czasu grupy prezentują swoje gwiazdy. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia informacje, wyjaśnia wątpliwości.

3. Praca z multimedium („Symulacja interaktywna”) – kula śniegowa. Nauczyciel wyświetla symulację interaktywną przedstawiającą wpływ dawki antybiotyku o szerokim spektrum działania na ilość i skład flory jelitowej w organizmie człowieka i wspólnie z uczniami dokonuje jej analizy. Prosi podopiecznych, by pracując metodą kuli śniegowej, wykonali polecenia od 1 do 3.
   Nauczyciel objaśnia wspomnianą wyżej metodę i wynikające z niej kolejne etapy pracy:
   1) najpierw uczniowie będą indywidualnie opracowywać odpowiedzi na zadane pytania;
   2) potem połączą się w pary i porównają swoje propozycje, a na osobnej kartce zapiszą wspólne odpowiedzi;
   3) kolejnym krokiem będzie połączenie się par w czwórki, które – jak poprzednio – skonfrontują swoje odpowiedzi;
   4) uczniowie utworzą 8‑osobowe zespoły i znów porównają swoje propozycje;
   5) przedstawiciele poszczególnych zespołów 8‑osobowych zaprezentują na forum klasy uzgodnione w grupie odpowiedzi.

4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie rozwiązują samodzielnie ćwiczenia nr 7 (w którym mają za zadanie wykazać związek pomiędzy wzrostem liczebności i zagęszczenia dotychczasowego komensala a przekształceniem zależności w interakcję pasożytniczą) i nr 8 (w którym mają za zadanie określić, czy wymienione w tekście źródłowym do zadania gatunki epifitów są komensalami, czy pasożytami oraz uzasadnić swoją odpowiedź) z sekcji „Sprawdź się”. Po ustalonym czasie wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a reszta klasy ustosunkowuje się do nich. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi uczniów, aby w grupach skonstruowali tabelę przedstawiającą różnice między komensalizmem i pasożytnictwem. Grupy prezentują wykonane przez siebie tabele.

2. Nauczyciel wyświetla treści zawarte w sekcji „Wprowadzenie” i na ich podstawie dokonuje podsumowania najważniejszych informacji przedstawionych na lekcji. Wyjaśnia także wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 6 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

• Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.

• „Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

• Treści w sekcji „Symulacja interaktywna” można wykorzystać na lekcji jako podsumowanie i utrwalenie wiedzy uczniów.