Autor: Paweł Kaniowski

Temat: Baruch Spinoza: radykalny racjonalizm, monizm, teoria poznania

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• precyzuje, na czym polega radykalny racjonalizm według Spinozy;

• wyjaśnia, na czym polegał monizm w ujęciu Spinozy i jak pogląd ten ukształtował jego rozumienie Boga;

• opisuje metodę filozofowania skonstruowanego na wzór geometrycznego rozumienia rzeczywistości.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm;

• nauczanie wyprzedzające.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• śniegowa kula;

• debata;

• głosowanie.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.

2. Uczniowie zapoznają się z tekstem źródłowym w sekcji „Prezentacja multimedialna”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel, po zalogowaniu na platformie, wyświetla na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika temat lekcji. Nawiązując do zagadnień opisanych w sekcji „Wprowadzenie”, omawia zaprezentowane cele. Uczniowie ustalają kryteria sukcesu.

2. Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: Czym jest radykalny racjonalizm Spinozy?

Faza realizacyjna:

1. Omówienie tekstu źródłowego, z którego treścią uczniowie zapoznali się przed lekcją. Wyjaśnienie trudnych terminów i pojęć, próba interpretacji tekstu z rekonstrukcją argumentacji Spinozy.

2. Dyskusja. Nauczyciel prosi uczniów, aby podzielili się na dwie grupy, następnie wyjaśnia, że będą prowadzili dyskusję za i przeciw na temat: Czy można dowieść, że Bóg nie stworzył świata?
   W wyznaczonym czasie uczniowie zapisują argumenty, które będą mogli wykorzystać podczas dalszej części zajęć. Uczniowie w grupach przygotowują argumenty za i przeciw zadanemu problemowi. Dyskusję moderuje nauczyciel, starając się również aktywizować i zachęcać wszystkich uczniów.
   Na koniec wybiera po jednej osobie z każdej grupy, które podsumowują dyskusję. Nauczyciel, jeśli to potrzebne, uzupełnia informacje.

3. Śniegowa kula. Nauczyciel informuje uczniów, że będą pracowali metodą kuli śniegowej, poszukując odpowiedzi na pytanie: Dlaczego Spinoza jest postrzegany jako panteista? Wyjaśnij, na czym polega panteizm Spinozy.
   Pierwszy etap pracy jest indywidualny: uczniowie samodzielnie opracowują odpowiedzi, następnie łączą się w pary konfrontując zapisane pomysły. Kolejny etap to połączenie par w zespoły 4‑osobowe, które prowadzą dyskusję i weryfikują swoje przemyślenia, a ostatecznie postawiony problem omawiamy jest na forum klasy. Na każdym etapie uczniowe zapisują swoje pomysły na nowej kartce. Nauczyciel dokonuje przeglądu przedstawianych przez uczniów rozwiązań i uzupełnia je w razie potrzeby.

4. Praca z drugim multimedium. Uczniowie zapoznają się z materiałem w sekcji „Film edukacyjny”. Każdy uczeń pracuje indywidualnie, samodzielnie przygotowując odpowiedzi do poleceń i ćwiczeń. Po wyznaczonym przez nauczyciela czasie wybrani lub chętni uczniowie odczytują swoje propozycje. Nauczyciel komentuje rozwiązania uczniów.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel rozdaje uczniom ankietę ewaluacyjną z oceną lekcji, pracy własnej oraz pracy klasy. Udziela im też informacji zwrotnej.

2. Nauczyciel prosi uczniów, aby indywidualnie opisali metodę filozofowania skonstruowanej na wzór geometrycznego obrazu rzeczywistości.

Praca domowa:

1. Napisz pracę argumentacyjną na temat: Dlaczego określamy Barucha Spinozę jako radykalnego racjonalistę?. Swoją wypowiedź poprzyj odpowiednimi argumentami.

Materiały pomocnicze:

• Damásio A., W poszukiwaniu Spinozy. Radość, smutek i czujący mózg, tłum. J. Szczepański, Poznań 2005.

• Nadler Steven M., Jeżewski W., Spinoza, Warszawa 2002.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Prezentacja multimedialna” i przygotowują do niego pytania. Następnie zadają je sobie nawzajem, sprawdzając stopień przyswojenia jego treści.