Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Polska poezja czasów II wojny światowej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • charakteryzuje styl wierszy Baczyńskiego;

  • omawia nastrój wiersza Serce jak obłok;

  • bierze udział w dyskusji na temat odbioru odczytu noblowskiego Miłosza;

  • wyjaśnia, co stanowi klucz do odbioru poezji Różewicza.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel przedstawia cel i temat zajęć. Następnie uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”. Chętna osoba przedstawia krótko informacje, które zapamiętała z przeczytanych materiałów.

Faza realizacyjna:

  1. Nauczyciel prosi, by uczniowie w parach zapoznali się z prezentacją multimedialną, a następnie wykonali polecenie 1 zamieszczone w tej sekcji. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie omawiają styl wierszy Baczyńskiego z czasów wojny. Następnie nauczyciel pyta: Jaki jest nastrój panujący w wierszu Serce jak obłok, którego fragment zamieszczono w prezentacji? Uczniowie odpowiadają (polecenie 2).

  2. Uczniowie przechodzą do sekcji „Audiobook”. Indywidualnie wykonują ćwiczenia tam zamieszczone. Nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi.

  3. Nauczyciel prezentuje uczniom fragment odczytu noblowskiego Czesława Miłosza:
    Rzeczywistość domaga się, żeby ją zamknąć w słowach, ale jest nie do zniesienia i jeżeli dotykamy jej, jeżeli jest tuż, nie wydobywa się z ust poety nawet skarga Hioba, wszelka sztuka okazuje się niczym w porównaniu z czynem. Natomiast ogarnąć rzeczywistość tak, żeby zachować ją w całym jej odwiecznym powikłaniu zła i dobra, rozpaczy i nadziei, można tylko dzięki dystansowi, tylko wznosząc się nad nią — ale to z kolei wydaje się moralną zdradą.
    Czesław Miłosz, Odczyt Noblowski, Sztokholm 1981.
    Nauczyciel prosi o dyskusję na poniższe pytania.
    - Co to znaczy wznosić się ponad rzeczywistość?
    - Czym - w kontekście doświadczenia wojny - byłaby moralna zdrada, o której mówił noblista?
    Nauczyciel prowadzi dyskusję.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

  2. Dyskusję podsumowującą nauczyciel może rozpocząć od polecenia z sekcji „Audiobook”: Wyjaśnij, dlaczego według autora szkicu słowo „niepokój” jest kluczem do poezji Różewicza.
    Następnie nawiązuje do wprowadzenia i prosi uczniów o wnioski wynikające z pracy na lekcji:
    Doświadczenie II wojny światowej prowadziło do przewartościowania tradycyjnych zasad kultury europejskiej. Pytano, jak to możliwe, że w Europie po trzech tysiącleciach cywilizacji doszło do tak strasznego wybuchu nienawiści, destrukcji i zbrodni. Czyżby religia, filozofia, nauka i sztuka okazały się bezradne wobec zła, a więc zupełnie bezużyteczne? Co dalej z kulturą? Czy może być taka sama jak przed wojną?

Praca domowa:

  1. Na podstawie nagrania tekstu Drzewuckiego wyjaśnij, jaką różnicę Różewicz postrzegał między wierszem a poezją. Jak sądzisz, jaką rolę w rozróżnianiu przez poetę obu pojęć odegrała II wojna światowa?

Materiały pomocnicze:

  • https://www.polskieradio24.pl/39/156/Artykul/2466618,Eksplodujace‑wiersze‑Julian‑Przybos‑wojna‑i-poezja

  • Jerzy Zagórski, [w:] tegoż, Żołnierz, poeta, czasu kurz. Wspomnienia o Krzysztofie Kamilu Baczyńskim, red. Z. Wasilewski, Kraków 1970.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Prezentacja multimedialna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Audiobook